EURAB: konieczny jest poważniejszy dialog między badaczami a społeczeństwem
Według autorów raportu Europejskiego Naukowego Gremium Doradczego (EURAB) badacze powinni angażować się w bardziej konstruktywną wymianę informacji ze społeczeństwem i w poważniejszy sposób uwzględniać obawy społeczeństwa związane z ich pracą. W ostatnich latach badacze zwiększyli zakres działań ukierunkowanych na informowanie szerszej opinii publicznej o swoich badaniach. Inicjatywy takie obejmowały organizowanie tygodni i festiwali nauki oraz konferencji z udziałem organizacji pozarządowych. Jednak sukces takich działań komunikacyjnych był często niewielki, a w niektórych przypadkach spowodowały one zdecydowanie niekorzystną zmianę w postrzeganiu przez społeczeństwo zagrożeń związanych z postępem w badaniach naukowych. Brak skuteczności w próbach nawiązania kontaktu tłumaczy się między innymi tym, że społeczeństwo niejednokrotnie nie ma takich samych priorytetów i systemów wartości, jak badacze. "Ludzie wykazują ze swej natury uparty subiektywizm i często niechęć do racjonalnego usystematyzowania. Podmioty społeczne mogą reprezentować odmienny punkt widzenia i dochodzić do wiedzy innymi drogami niż badacze", stwierdzają autorzy raportu. "Tak więc samo lepsze przekazywanie informacji o tym, czym zajmuje się nauka, może nie być wystarczające i może nawet powodować antagonizmy." Autorzy raportu wskazują, że "badacze powinni starać się oceniać swoją pracę z perspektywy społecznej, angażować innych interesariuszy i w sposób poważny traktować obawy opinii publicznej związane z ich pracą". Dostosowanie badań do potrzeb i interesów społecznych polega nie tylko na rozpraszaniu obaw opinii publicznej, jest ono również istotne dla przyszłego wzrostu gospodarczego Europy. "Jeżeli badacze nie uwzględniają niepokoju ogółu społeczeństwa, wyrażonego na przykład za pośrednictwem interesariuszy oraz podmiotów społecznych, wyniki ich badań mogą nie być wystarczająco istotne ze społecznego punktu widzenia, co zagraża wszelkim potencjalnym innowacjom, jakie mogłyby powstać", czytamy w raporcie. EURAB formułuje kilka zaleceń dotyczących sposobów usprawnienia dialogu przez środowisko badawcze i zwiększenia zaangażowania w relacjach z różnymi podmiotami społecznymi. Jedną z propozycji jest wprowadzenie perspektywy pozanaukowej do programów nauczania na uniwersytetach. Pracując głównie w wyizolowanych kręgach badacze rzadko stykają się z innymi sposobami patrzenia czy z innymi podmiotami społecznymi. Dlatego - zdaniem EURAB - uniwersytety powinny starać się budować struktury stanowiące "przeciwwagę dla tych kręgów", by zachęcać do dialogu i tworzyć podstawy do bardziej otwartych wzajemnych relacji. "Właśnie w tym okresie formacji badacze mogliby zrozumieć sposób, w jaki opinia publiczna postrzega ich pracę, nie w kategoriach jednoznacznych odpowiedzi, lecz w odcieniach szarości kształtowanych przez inne względy." Innym sposobem poszerzenia dialogu jest uczynienie z niego czynnika wpływającego na sposób patrzenia na pracę zawodową badacza. W kulturze "zorientowanej na badania" naukowcy są pod olbrzymią presją, by publikować wyniki badań w celu zdobycia funduszy dla swoich wydziałów i budować kariery w oparciu o "twarde badania". Uważa się, że popularyzacja nauki ma negatywny wpływ na karierę naukową. W opinii EURAB zmiana poglądu w tym zakresie będzie procesem długoterminowym, w który może włączyć się Komisja Europejska. Mogłaby ona na przykład przygotować cykl działań mających na celu zwrócenie uwagi na znaczenie głębszego zaangażowania i wynikające z niego korzyści dla rozwoju kariery naukowej. Jednak potrzeba zmian dotyczy nie tylko badaczy, także społeczeństwo musi bardziej angażować się w proces badawczy. "Wzmocnienie pozycji podmiotów społecznych to pierwszy krok zachęcający ich do prowadzenia dialogu w sprawie badań i innowacji", twierdzi EURAB. Utrzymanie zaangażowania w ten proces wymaga stworzenia mechanizmów umożliwiających podmiotom społecznym dostrzeżenie swego pozytywnego wkładu w dialog - w charakterze partnerów. "Innymi słowy podmiotom społecznym, podobnie jak grupom pacjentów, należy dać szansę rozwoju własnych zdolności badawczych", stwierdzają autorzy raportu. Autorzy uważają, że program "Możliwości" siódmego programu ramowego (7PR) idzie w dobrym kierunku, proponując działania na rzecz zbliżenia podmiotów społecznych i badaczy. Przedstawiciele EURAB twierdzą, że będą uważnie monitorowali przebieg tych działań. Skutecznym sposobem zwiększania zaangażowania społeczeństwa w sprawy badań naukowych mogą być również europejskie platformy technologiczne. Dotychczas zaangażowanie interesariuszy tych platform ograniczało się w dużej mierze do biznesu, rządu i środowiska akademickiego. W celu włączenia w ten krąg szerszego audytorium, EURAB proponuje organizowanie warsztatów poświęconych budowaniu porozumienia. "Informacje uzyskiwane - i przekazywane platformom technologicznym - w toku tych procesów uczestnictwa są przydatne nie tylko do stwierdzenia, czy interesariusze dają czerwone czy zielone światło wskazujące kierunek badań, lecz mogą w rezultacie sprzyjać bardziej wyważonej interakcji podmiotów społecznych z tymi platformami", zauważają autorzy raportu. Zwiększenie zaangażowania podmiotów społecznych na różnych etapach oceny badań przedstawiono w raporcie jako zalecenie końcowe. Wiązałoby się to najpierw z porównaniem wzorcowym obecnego zaangażowania w procesy oceny oraz analizą trendów w poziomie uczestnictwa. "Podmioty społeczne mogłyby wnieść cenny wkład w pracę zespołów dokonujących oceny wpływu. Sytuacja, w której podmioty społeczne odgrywają rolę sędziego i ławy przysięgłych mogłaby również skłaniać badaczy do poszerzania dialogu i doprowadzić do włączenia innych poglądów w proces badań", podsumowuje EURAB.