Przyglądamy się badaniom - jak działa program ramowy - część 1
Teraz, kiedy siódmy program ramowy (7. PR) został skierowany na właściwe tory i zostanie wprowadzony na początku 2007 r., serwis CORDIS Wiadomości nawiązał kontakt z kilkoma osobami pracującymi nad programem i odpowiedzialnymi za jego przygotowywanie. W kolejnych częściach serii sprawdzimy, jak uczestnicy odpowiedzieli na zaproszenia i przeprowadzili swe badania naukowe, jak ocenia się programy, i w jaki sposób informacje te wpływają na przyszłe programy ramowe lub na technologię, produkty czy innowacje mające wpływ na świat wokół nas. Ale na początek przyjrzyjmy się opracowywaniu samego programu. Przede wszystkim - jak rodzą się pomysły badań naukowych? Aby znaleźć odpowiedź na to pytanie, serwis CORDIS Wiadomości rozmawiał z Grahamem Stroudem, kierownikiem działu wsparcia dla realizacji programów badawczych, który stanowi część DG ds. Badań Naukowych Komisji. - Punktem wyjściowym są zawsze poprzednie programy ramowe, ich wyniki i ocena osiągnięć - odpowiada nasz rozmówca. - Wyniki można uzyskiwać jeszcze długo po zakończeniu projektu, może przez trzy do pięciu lat lub nawet dłużej, więc przez pewien czas nie mamy pełnego obrazu sytuacji. Ten wewnętrzny proces ma miejsce w tym samym czasie, kiedy na spotkaniach i konferencjach bada się opinie europejskich naukowców i przedstawicieli przemysłu. Pierwszy kontakt nowego programu ramowego ze światem zewnętrznym nawiązuje się poprzez szerokie konsultacje społeczne. - W okresie od lipca do października 2004 r. dokument prezentujący politykę ogólną poddano otwartym konsultacjom, a druga seria konsultacji dotycząca zawartości tematycznej 7. PR prowadzona była w listopadzie i grudniu 2004 r. - dodaje. Na tym etapie przedsiębiorstwa, instytucje i pojedyncze osoby mogą dojść do wniosku, że istnieją luki badawcze, które należy wypełnić. Jeżeli ktoś uważa, że Europa pozostaje w tyle w określonej dziedzinie - wtedy jest właściwy moment, aby zabrać głos na ten temat. Oczywiście naukowcy mogą być przekonani, że luki badawcze są zbieżne z ich obszarami specjalistycznej wiedzy. To nie musi stanowić problemu - mówi Graham Stroud. - Można zwiększyć swoje wpływy, jeżeli uda się zebrać większą grupę ludzi, którzy są w stanie przedstawić uzgodniony pogląd. Konieczna jest również opinia UE, która ma największe znaczenie. Niektóre instytucje badawcze, jak Instytut Maxa Plancka czy CNRS, zajmują się bardzo szerokim zakresem dziedzin badawczych i zazwyczaj wolą przedstawić opinię swojej organizacji na temat całego programu ramowego, a nie tylko jednego czy dwóch wąskich obszarów. Oczywiście te i podobne organizacje są dużymi i wpływowymi podmiotami w europejskiej nauce i ich opinie należy szczegółowo rozważyć - dodaje Graham Stroud. Po zakończeniu konsultacji społecznych Komisja zestawia informacje otrzymane w ten sposób we wnioski dotyczące programu ramowego i poddaje je ocenie wewnętrznej, tzw. "wewnętrznym konsultacjom między poszczególnymi służbami" Komisji. - Wszystkie DG wyrażają swoje zdanie - mówi Graham Stroud. - Nie jest to ani proces liniowy, ani sukcesywny; wszystko odbywa się w tym samym czasie. Pomysły pojawiają się spontanicznie, ale zawsze prowadzi się formalne konsultacje. Dyskusja z komitetami programowymi jest ważna. W skład komitetów programowych wchodzą eksperci z państw członkowskich i przedstawiciele krajów stowarzyszonych. Pełnią rolę o charakterze formalnym - głosują i wyrażają zgodę na sposób zarządzania programami przez Komisję. - Stosunki między komitetami i Komisją określa się często mianem komitologii - wyjaśnia nasz rozmówca. - Komitet programowy sprawdza, jak Komisja zarządza programem, i wprowadza swoje pomysły i propozycje. Ten system kontroli i równowagi jest ważny dla Komisji, ale potrzebne jest osiągnięcie kompromisu między nadmiernym a niedostatecznym uregulowaniem. Próbujemy uniknąć sytuacji, w której komitety programowe chciałyby zbyt wiele objąć zarządzaniem w skali mikro - dodaje. Wnioski Komisji muszą być teraz ocenione - są przekazywane do własnych eksperckich zespołów doradczych Komisji, które wydają bezstronną opinię. Na tym etapie Komisja przeprowadza również ocenę wpływu. - Stosujemy modele ekonometryczne, by sprawdzić prawdopodobne skutki naszych propozycji dla gospodarki. W przypadku 7. PR rozszerzona ocena wpływu była ważnym elementem prac. Powołano specjalny dział, którego zadaniem jest ocena wpływu, sprawdzanie różnych scenariuszy i sondowanie efektów - mówi. Wszystkie głosy doradcze tworzą podstawę tekstu programu ramowego, określaną jako ramy polityczne. Ramy polityczne 7. PR przedstawiono w kwietniu 2005 r., a następnie musiały być poddane politycznej procedurze zatwierdzania, która rozpoczyna się w Parlamencie Europejskim. - Ten etap może trwać nawet 18 miesięcy i obecnie [w czerwcu 2006 r.] mamy za sobą około 15 miesięcy tego procesu. Czy pomysły Komisji dotyczące 7. PR są lepsze od pomysłów Parlamentu Europejskiego? - Niekoniecznie - odpowiada Graham Stroud, - więc Komisja musi uzasadnić swoje wnioski. Ale należy szanować opinie Parlamentu, występując jednocześnie w obronie tego, co uważa się za słuszne. Dlaczego Parlament nie miałby przedstawić dobrych pomysłów? Jest to autentyczny dialog, w którym każda instytucja przedstawia swój punkt widzenia i broni swoich poglądów w trakcie debat i posiedzeń komitetów. Parlament zgłasza poprawki do tekstu - swe własne pomysły dotyczące tego, jak powinien wyglądać sfinalizowany program ramowy. Liczba tych poprawek może szybko narastać. W przypadku 7. PR było ich 1700. - Możemy sobie poradzić z dużą liczbą poprawek, ponieważ często w różnych poprawkach proponowane są pomysły tego samego rodzaju. Komisja napotyka większe trudności, gdy zmiany zawierają wniosek o dodatkowe dziedziny, co mogłoby zagrozić zbytnim nadwerężeniem budżetu, lub też gdy wykraczają poza zakres dozwolony dla PR zapisami Traktatu - wyjaśnia nasz rozmówca. Równolegle odbywają się dyskusje z przedstawicielami Rady, którzy również proponują zmiany w tekście programu ramowego. Obydwa zestawy poprawek są poddawane pierwszemu formalnemu czytaniu w Parlamencie Europejskim. Na tym etapie Rada przyjmuje "wspólne stanowisko". W przypadku uzyskania pełnej zgody program ramowy zostaje przyjęty. Jednak zwykle przed osiągnięciem porozumienia następuje druga tura dyskusji i poprawek. Rada może podjąć decyzję o nieuwzględnieniu opinii Parlamentu. Może to być problemem, który doprowadzi do skierowania wniosku do postępowania pojednawczego. - Rada i Parlament muszą być w pełni świadome poglądów drugiej strony - mówi Graham Stroud. - Ostatecznie wszystkie te zmiany są użyteczne, gdyż ich celem jest ulepszenie tekstu programu ramowego. Wybrani przedstawiciele powinni być wysłuchani - dodaje. Po osiągnięciu przez Radę i Parlament zgodnego stanowiska program ramowy uważa się za uzgodniony. Równolegle omawiane i przyjmowane są programy szczegółowe - precyzyjne programy badawcze. - W przypadku programów szczegółowych odbywa się jedna sesja konsultacyjna z Parlamentem, a następnie Rada przyjmuje program - mówi kierownik działu. Programy szczegółowe upoważniają Komisję do wydawania pieniędzy. Rada i Parlament powinny ponadto przyjąć zasady uczestnictwa, wyznaczające podstawowe reguły prowadzenia programów badawczych - kto może brać w nich udział i na jakich warunkach. Teraz należy określić szczegółowe programy prac. W programach prac "mamy bardzo szczegółowo określony rodzaj projektów, jakich poszukujemy", mówi Graham Stroud. - Ustala się je zawsze w drodze konsultacji z zewnętrznymi grupami doradczymi, innymi DG i komitetami programowymi, które w każdym przypadku powinny je zatwierdzić - wyjaśnia. Programy prac nie mogą być przyjęte, póki komitet programowy nie wyda o nich pozytywnej opinii kwalifikowaną większością głosów. Podobnie jak w przypadku wszystkich tekstów prawnych, choć programy prac przyjmowane są w późniejszym terminie, przygotowuje się je równolegle z tekstem programu ramowego. - Jeśli komitet programowy wyda negatywną opinię, sytuacja jest katastrofalna i decyzja wraca na szczebel Rady w celu przyjęcia - po upływie przynajmniej trzech miesięcy potrzebnych do uporządkowania spraw - wyjaśnia nasz rozmówca. - Na szczęście w historii programów ramowych taki przypadek miał miejsce tylko raz. Osiągnięcie porozumienia i przyjęcie programów prac przez Komisję oznacza początek programu ramowego i możliwość publikowania zaproszeń. W kontekście 7. PR pierwsze zaproszenia będą publikowane prawdopodobnie na początku 2007 r. W następnej części przedstawimy sposób ustalania harmonogramu zaproszeń, sposoby oceny wniosków oraz podejmowania przez Komisję decyzji o tym, kto otrzyma środki finansowe.