Wspólne wysiłki na rzecz zwiększenia efektywności Partnerstwa Wschodniego
Ogłoszona w 2004 roku europejska polityka sąsiedztwa (EPS) miała na celu „zbliżenie do siebie Unii Europejskiej i jej sąsiadów we wspólnym interesie, z korzyścią dla obu stron”. W przypadku państw Partnerstwa Wschodniego oznaczało to przede wszystkim wspieranie rozwoju gospodarczego i transformacji ustrojowej w kierunku demokracji. Pomimo tego po upływie piętnastu lat wizja ujęta w EPS nie została jeszcze urzeczywistniona. W 2015 roku nastąpiła aktualizacja europejskiej polityki sąsiedztwa, natomiast rok później Unia Europejska przyznała środki finansowe na badania naukowe realizowane przez projekt EU-STRAT (The EU and Eastern Partnership Countries: An Inside-Out Analysis and Strategic Assessment), prowadzony w ramach programu „Horyzont 2020”. „Większość krajów Partnerstwa Wschodniego nie stała się bardziej demokratyczna, wręcz przeciwnie – obecnie w dużej części z nich panują stabilne reżimy hybrydowe. Projekt EU-STRAT przede wszystkim stara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego EPS nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, starając się spojrzeć na tę problematykę niejako »od środka«, to znaczy z perspektywy krajów, których ona dotyczy”, stwierdziła koordynatorka projektu, prof. Tanja A. Börzel, dyrektorka Centrum Integracji Europejskiej Wolnego Uniwersytetu Berlińskiego w Niemczech. Projekt zakładał współpracę sześciu uniwersytetów, trzech ośrodków analitycznych, jednej organizacji społeczeństwa obywatelskiego i jednej firmy doradczej, pochodzących nie tylko z państw członkowskich Unii Europejskiej, lecz także z Białorusi, Mołdawii i Ukrainy. Wspólnie partnerzy projektu skupili się na dynamice wewnętrznej w krajach docelowych, a także współzależnościach regionalnych. Wspieranie przemian w państwach Partnerstwa Wschodniego „Szybko stało się jasne, że perspektywa przystąpienia do Unii Europejskiej nie stanowi panaceum na nieudane reformy”, stwierdziła prof. Antoaneta Dimitrova, koordynatorka projektu z ramienia Uniwersytetu w Lejdzie. „Biorąc to pod uwagę, nasz zespół opracował zalecenia dotyczące tego, w jaki sposób Unia Europejska może wspierać przemiany polityczne i gospodarcze w państwach Partnerstwa Wschodniego. W tej kwestii kluczowe jest ustalenie, dlaczego proces reform jest tak długotrwały lub kończy się niepowodzeniem w jednych państwach, podczas gdy inne państwa odnoszą w tym zakresie sukcesy. Z tego powodu opracowaliśmy ramy koncepcyjne, które pozwoliły nam na zrozumienie różnic pomiędzy porządkami społecznymi w poszczególnych państwach Partnerstwa Wschodniego oraz dlaczego »uniwersalne« podejście zastosowane przez Unię Europejską nie zadziałało”. Wnioski wypływające z projektu w szczególności zwracają uwagę na to, że Unia Europejska przede wszystkim nie doceniła roli, jaką w państwach Partnerstwa Wschodniego odgrywają czynniki takie jak zawłaszczanie państwa, relacje osobiste, protekcja oraz pogoń za rentą. Wynika z nich między innymi to, że sukces polityki Unii Europejskiej jest uzależniony od rodzaju porządku społecznego i dominujących koalicji krajowych elit; wpływa na niego także pozycja państwa partnerskiego w dwustronnych, regionalnych i globalnych współzależnościach. „Poza tym siła przekonywania, różnorodne narracje oraz komunikaty ze strony Federacji Rosyjskiej oraz Unii Europejskiej, trafiające do obywateli i lokalnych organizacji pozarządowych, również mają wpływ na perspektywę obywateli oraz ich przekonania dotyczące przyszłej współpracy z Unią Europejską”, wyjaśniła prof. Börzel. Konkurencja z innymi potęgami Prawdopodobnie jednym z najważniejszych rezultatów projektu dotyczących tego obszaru są przeprowadzone analizy ilościowe informacji na temat Unii Europejskiej i Rosji podawanych w wiadomościach telewizyjnych w regionie. Analizy te umożliwiły zespołowi lepsze zrozumienie tego, czy obywatele tych państw mają świadomość skutków wprowadzanych polityk Unii Europejskiej oraz kluczowych narzędzi interakcji, takich jak układy o stowarzyszeniu. Według badaczy projektu EU-STRAT zwiększenie skuteczności będzie możliwe dzięki wdrożeniu strategii oraz instrumentów dostosowanych do warunków panujących w poszczególnych państwach, a także wzięciu pod uwagę współzależności z innymi państwami. Inne państwa, takie jak Federacja Rosyjska, Turcja czy Chiny, starają się konkurować z Unią Europejską na polu kształtowania rozwoju gospodarczego i politycznego w krajach Partnerstwa Wschodniego. Poza tym Unia Europejska będzie musiała zająć się problemem klientarnych sieci aktywnie poszukujących renty, a także skupić się na bardziej skutecznej i efektywnej komunikacji. „Mamy nadzieję, że nasze wnioski i rekomendacje polityczne przyczynią się do lepszego zrozumienia państw Partnerstwa Wschodniego. Ponadto jednym z najważniejszych celów projektu było zbudowanie trwałej sieci badaczy i praktyków pochodzących z państw członkowskich UE i państw Partnerstwa Wschodniego – możemy otwarcie powiedzieć, że udało nam się osiągnąć sukces w tym zakresie”, podsumowała prof. Börzel.
Słowa kluczowe
EU-STRAT, Partnerstwo Wschodnie, PW, europejska polityka sąsiedztwa, akcesja, demokracja, wolny rynek
