Śladami języka staronordyjskiego i łaciny w średniowiecznych tekstach W ramach finansowanego przez UE projektu Invisibilia badano dwujęzyczność w średniowiecznej Europie Północnej, korzystając z najpopularniejszych w tamtym czasie publikacji, czyli manuskryptów. Społeczeństwo © Reykjavík, Stofnun Árna Magnússonar, AM 624 4to, f. 105r Wykorzystanie łaciny na średniowiecznej Islandii i w Norwegii od dawna było kwestią ignorowaną, co wynika przede wszystkim ze starań natury nacjonalistycznej, które miały wyodrębnić te dwa kraje jako niezależne od tradycji europejskiej. Jednak trend ten powoli się zmienia, a naukowcy nieustannie odkrywają znaczenie, jakie łacina odgrywała w wielu różnych kontekstach. Język ten miał np. duży wpływ na tworzenie i przekazywanie tekstów, a także w różnych zastosowaniach liturgicznych. Istnieją nawet dowody na międzytekstowy związek wielu tekstów łacińskich i staronordyjskich. Finansowany przez UE projekt Invisibilia, realizowany przy wsparciu programu „Maria Skłodowska-Curie”, chce ujawnić więcej informacji o tym, jak dobrze średniowieczni mieszkańcy Islandii i Norwegii znali łacinę jako swój drugi język. „Łacina to szeroko rozpowszechniony element manuskryptów staronordyjskich”, mówi p. Astrid Marner, główna badaczka projektu. „Te dwie składowe lingwistyczne są wzajemnie zależne oraz ściśle łączą się z indywidualnym celem istnienia, przeznaczeniem do wykorzystania i historią danego manuskryptu”. Prześledziwszy łacińską składową manuskryptów, Marner jest w stanie stworzyć podstawowe teksty, które są następnie katalogowane, konwertowane do postaci cyfrowej i udostępniane na stronie internetowej projektu. „Dzięki tym pracom będziemy w stanie lepiej zrozumieć intelektualny aspekt życia ludzi w średniowieczu”, mówi Marner. Z małych fragmentów wyłania się wielkie odkrycie Wykorzystując urywki manuskryptów, skrawki pergaminu, uwagi naskrobane na marginesie oraz odniesienia do zagubionych prac, badacze projektu pokazują, jacy ludzie znali łacinę, jak ją wykorzystywali i jakie były jej interakcje z ich językiem ojczystym. Marner polegała w szczególności na kolekcji manuskryptów Arnamagnæan Manuscript Collections, która zawiera prawie 90 % wszystkich istniejących manuskryptów staronordyjsko-islandzkich. Choć wiele znalezionych fragmentów było zbyt krótkich lub niedostatecznie dobrze zachowanych, aby można je było rzetelnie zidentyfikować, Marner zbadała 400 z 629 znaczących manuskryptów znalezionych w tej kolekcji. 125 spośród nich (czyli ok. 31 %) zawierało teksty łacińskie, z których dwie trzecie nie zostały wcześniej skatalogowane, jako zawierające łacinę. Choć charakter tych tekstów w znakomitej większości dotyczył tematyki chrześcijańskiej, znajdowały się one w manuskryptach odnoszących się do wszelkiego rodzaju problematyki. Według Marner najważniejszym rezultatem tej pracy było odkrycie wróżebnego alfabetu w manuskrypcie o nazwie AM 624 4to. „To jedyny znany przypadek takiego tekstu ze średniowiecznej północy, który wskazuje na powiązania z tradycjami angielskimi”, mówi Marner. „Manuskrypt ten, spisany przez skrybę, który najwyraźniej znał łacinę bardzo słabo lub wcale jej nie znał, jest ważnym świadectwem istnienia literatury w języku łacińskim na późnośredniowiecznej Islandii”. Więcej do odkrycia Choć projekt został już oficjalnie zamknięty, ponad 300 manuskryptów pozostaje niesprawdzonych, a zatem praca jeszcze się nie skończyła. „Poza dostarczeniem niezbędnych narzędzi oraz tekstów dla uczonych operujących językiem staronordyjskim i średniowieczną łaciną, projekt Invisibilia rzucił nowe światło na wykorzystanie lingua franca w rodzimym środowisku uważanym dotychczas za operujące jednym językiem”, dodaje Marner. „Przed nami jednak wciąż sporo pracy i z pewnością wiele nowych odkryć”. Słowa kluczowe Invisibilia, staronordyjski, łacina, średniowieczne, manuskrypty, Islandia, Norwegia, Wieki Średnie, program „Maria Skłodowska-Curie”, Arnamagnæan Manuscript Collections
