Wykraczanie poza stereotypy sposobem na lepsze zrozumienie pojęcia męskości w Afryce
Opisy afrykańskich mężczyzn są często pełne stereotypów. „Niektóre z tych stereotypów są podobne do tych, jakimi określa się mężczyzn w kulturze Zachodu”, wyjaśnia główna badaczka projektu Becoming Men (Performing responsible masculinities in contemporary urban Africa), Eileen Moyer, profesor nadzwyczajna antropologii na Uniwersytecie w Amsterdamie. „Przedstawia się ich jako mniej emocjonalnych, mniej zaangażowanych w opiekę nad członkami rodziny i bardziej pochłoniętych pracą zarobkową”. Profesor Moyer przekonuje, że te stereotypy przybierają jeszcze na sile w przypadku mężczyzn afrykańskich. „Istnieje takie domniemanie, że kraje Zachodu rozwiązały problem nierówności”, mówi badaczka. „I teraz eksperci zachodni próbują uczyć Afrykańczyków o równości płci, nie próbując nawet zrozumieć panujących w Afryce norm i praktyk. Panuje przekonanie, że afrykańskie normy dotyczące płci oraz praktyki seksualne są statyczne, konserwatywne i »zacofane«”.
Lokalne konteksty, lokalni badacze
Do pewnego stopnia impulsem do rozpoczęcia we wrześniu 2015 roku projektu Becoming Men, ufundowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERBN) i obejmującego okres 5 lat, była frustracja prof. Moyer wywołana tą sytuacją. Celem projektu było przedstawienie świeżego spojrzenia na to, czym jest równość, jak można ją osiągnąć i jakimi narzędziami da się ją zmierzyć. Badacze zgłębiali różne aspekty męskości w miastach Kenii, RPA i Tanzanii we współpracy z afrykańskimi badaczami, aktywistami i ustawodawcami. „Nasze prace rozpoczęliśmy od przyjrzenia się temu, skąd biorą się te przekonania na temat płci i męskości”, mówi Moyer. „Odkryliśmy, że przekonania dotyczące na przykład przemocy związanej z płcią opierały się często na skąpych badaniach, a dokładniej mówiąc, na wywiadach udostępnianych prasie przez obeznane z mediami organizacje działające na rzecz rozwoju”. Zespół projektu Becoming Men starał się obalać podobne błędy poznawcze. Badacze ustalili, że akceptacja mężczyzn o orientacji homoseksualnej w przestrzeni publicznej istotnie różniła się we wszystkich trzech państwach. W Tanzanii, państwie historycznie tolerancyjnym, w ciągu kilku ostatnich lat homoseksualni mężczyźni doświadczali prześladowań. Ten nagły zwrot wymusił na nich konieczność ukrywania własnej orientacji. Z badania wynika, że kreacja homoseksualizmu mężczyzn na poziomie międzynarodowym to jedno, zaś doświadczenia własne na gruncie krajowym to coś zupełnie innego. „W naszym badaniu podkreślamy znaczenie tego, co dzieje się na poziomie krajowym, a co często jest pomijane w rozważaniach akademickich”, zauważa Moyer. W ramach kolejnej inicjatywy realizowanej przez projekt Becoming Men badacze badali zdumiewające zapotrzebowanie wśród kenijskich mężczyzn na medyczne obrzezanie – zabieg rekomendowany w ramach prewencji HIV. „To, co ustaliliśmy po dokładniejszym zbadaniu tego zjawiska, bardzo nas zainteresowało”, mówi badaczka. „Swego czasu do poradni zdrowia w Nairobii zaczęły zgłaszać się dzieci mieszkające na ulicy, których programy obrzezania zwykle nie dotyczyły, żądając obrzezania w ramach poszanowania ich praw jako obywateli Kenii. Miało to niewiele wspólnego z prewencją HIV, a raczej z tym, że w kulturze gangów obrzezanie traktowane było jako ważny krok na drodze do stawania się mężczyzną”. Początkowo widok niesfornych i zakłócających spokój dzieci ulicy w placówkach medycznych był dla personelu dość zdumiewający. Podobnie zdumiona, ale i pod dużym wrażeniem była prof. Moyer, kiedy okazało się, że placówki te specjalnie zmieniły swoje protokoły, by personel mógł umawiać wizyty kontrolne na ulicy i rozdawać dzieciom czystą bieliznę jako sposób na zapobieganie zakażeniom.
Ważna spuścizna badawcza
Najważniejsza nauka płynąca z projektu Becoming Men jest zdaniem profesor Moyer taka, że nie istnieje jeden model postrzegania płci i męskości, a naukowcy powinni opierać się pokusie dopasowywania własnych wartości do kontekstów badawczych. Wskazanie kluczowej roli państwa w kształtowaniu płci i seksualności również było strzałem w dziesiątkę, co jasno pokazała kampania przeciwko prawom osób LGBT w Tanzanii. „Decydenci mogą być niechętni zmianom, jeśli są one im narzucane z zewnątrz”, dodaje badaczka. Projekt Becoming Men zostawił po sobie jeszcze jedną ważną spuściznę. Zespół projektu podjął współpracę z badaczami z państw docelowych, spośród których kilkoro zdobyło w międzyczasie tytuł doktora. Dzisiaj wykładają i prowadzą własne badania i projekty interwencyjne. „Badacze ci szkolą nową grupę afrykańskich naukowców, zachęcając ich do krytycznego spojrzenia na kwestię płci. Ich wiarygodność w kontekście kwestionowania napływających z zewnątrz przekonań jest więc znacznie większa”, podsumowuje badaczka. „Być może jest to nasze największe osiągnięcie”.
Słowa kluczowe
Becoming Men, afrykański, męskość, seksualność, seksualny, płeć, HIV, Tanzania, RPA, Kenia
