Nowa wiedza na temat historycznej różnorodności biologicznej w Brazylii
„Historia Naturalis Brasiliae” to encyklopedyczne opracowanie historii naturalnej Brazylii, które zostało opublikowane w Niderlandach w 1648 roku w rezultacie holenderskiej kolonizacji północno-wschodniej Brazylii w latach 1630-1654. Autorem książki był niderlandzki przyrodnik Johannes de Laet, który opracował ją na podstawie badań przeprowadzonych przez niemieckiego przyrodnika George«a Marcgrafa i swojego krajana, lekarza Willema Piso. Encyklopedia zawiera ponad 800 wpisów na temat brazylijskich roślin i zwierząt. Wielu z nich towarzyszą drzeworytowe ilustracje, które pozwoliły mieszkańcom Starego Kontynentu zobaczyć niektóre rośliny po raz pierwszy w historii. „Ze względu na to, że wpływ na powstanie Historia Naturalis Brasiliae miały wspólne doświadczenia rdzennej ludności i zniewolonych Afrykanów, książka ta jest źródłem cennych informacji na temat mechanizmów tworzenia wiedzy w kolonialnej holenderskiej Brazylii, a tym samym zapewnia wgląd w międzykulturowy kontekst wczesnonowożytnej nauki”, wyjaśnia Mariana Françozo z Uniwersytetu w Lejdzie, koordynatorka projektu BRASILIAE, którego realizacja została sfinansowana przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych. Poprzez zbadanie procesu powstawania książki oraz odniesień wiedzy botanicznej w niej zawartej do współczesnych praktyk brazylijskich, badania w ramach projektu rzuciły światło na różnorodność biologiczną oraz społeczeństwo zarówno w przeszłości, jak i obecnie. Badając odbiór „Historia Naturalis Brasiliae” we wczesnym okresie nowożytnym, zespół korzysta ze spisu zachowanych kopii bibliotecznych, opublikowanego w książce wydanej w modelu otwartego dostępu.
Analiza migawki historii
„Historia Naturalis Brasiliae” gromadzi informacje o różnych ludach brazylijskiego wybrzeża w okresie kolonialnym, a także dokumentuje gatunki roślin przywiezione przez zniewolonych Afrykanów, w tym ich nazwy i zastosowania. Badacze skupieni wokół projektu stosują multidyscyplinarną metodologię obejmującą przegląd literatury, identyfikację i taksonomię roślin, analizę wizualną, metodę datowania radiowęglowego i analizę izotopową, a także badania etnograficzne i historyczne oparte na źródłach pierwotnych. „W ramach prac wykorzystaliśmy dokumenty z Niderlandzkich Archiwów Narodowych, które połączyliśmy z oprogramowaniem Transcribus, aby przeprowadzić badania paleograficzne dokumentów”, dodaje Françozo.
Wielorakie korzyści z eksploatacji
Zespół odkrył, że część flory przedstawionej na łamach encyklopedii była typowa nie tylko dla północno-wschodniej Brazylii, ale także innych regionów, w szczególności Amazonii, co rzuciło nowe światło na kwestię migracji przed skolonizowaniem regionu przez Europejczyków. Odkrycie w „Historia Naturalis Brasiliae” rysunku słonecznika opatrzonego adnotacją o jego nazwie w rdzennym języku Tupi wskazuje, że słonecznik został prawdopodobnie przywieziony do Brazylii już w XVII wieku, nie zaś w XX, jak uważano dotychczas. Zespół określił i zrekonstruował strukturę handlu niewolnikami oraz modele zniewolenia Afrykanów i ich potomków w Brazylii skolonizowanej przez Niderlandy. Jeden z badaczy kontynuuje badanie sposobu organizacji handlu niewolnikami przez Holenderską Kompanię Zachodnioindyjską, w tym sprzedaży i zarządzania pracą. Przygląda się także, jak zniewoleni ludzie stawiali czoła uciskowi. Badacze stwierdzili także, że „Historia Naturalis Brasiliae” zawiera informacje dotyczące roślin i zwierząt, które wciąż są rozpoznawalne dla współczesnych rdzennych ludów mówiących językiem Tupi. „To pokazuje trwałość i ciągłość rdzennych tradycji, podkreślając wartość pracy nad dokumentami historycznymi wraz z rdzenną ludnością”, zauważa Françozo.
Otwieranie dostępu do zasobów dziedzictwa
W ramach projektu przeprowadzono warsztaty z udziałem przedstawicieli ludu Ka'apor w Ośrodku Różnorodności Biologicznej Naturalis w Lejdzie, instytucji partnerskiej projektu. Warsztaty obejmowały dostęp do wewnętrznych zbiorów ośrodka, co pozwoliło przedstawicielom rdzennego ludu Ka'apor na przyjrzenie się elementom własnej kultury i omówienie ochrony lasów deszczowych Amazonii. „Pamiętam, że mówiąc o swojej ojczyźnie, starszy mężczyzna powiedział »my też mamy ptaki w naszym muzeum, ale tam nadal mogą latać«”, dodaje Françozo. Zespół współpracuje obecnie z przedstawicielami ludu Ka'apor nad atlasem wyszczególniającym obiekty związane z tym ludem w europejskich kolekcjach muzealnych, w planach jest także realizacja projektu zakładającego ponowne odkrycie zapomnianych technik garncarskich. Wyniki badań zostaną również wykorzystane w brazylijskim projekcie rządowym REFLORA, którego celem jest ochrona wiedzy na temat różnorodności biologicznej roślin w przeszłości.
Słowa kluczowe
BRASILIAE, Historia Naturalis Brasiliae, encyklopedia, kolonializm, Brazylia, rośliny, tubylczy, holenderski, niderlandzki, różnorodność biologiczna, przyrodnik, Ka'apor
