Nowe spojrzenie na niebo i piekło w islamie
Muzułmańska literatura poświęcona życiu pozagrobowemu, spisana w języku arabskim i perskim oraz w niezliczonych innych językach, obfituje w tradycje kładące szczególny nacisk na duchowe, a nie cielesne trwanie po śmierci, lub też rozwijające koncepcję życia pozagrobowego jako trzeciego ontologicznego królestwa, usytuowanego między światem "tu i teraz" a sferą, w której niepodzielnie króluje wyobraźnia. Jeżeli chodzi o cielesne koncepcje życia pozagrobowego pełnego przyjemności i bólu, występują one w licznych formach i odmianach. Jednak nie tyle sugerują one, że islam jest "zmysłowy", co wykazują, iż tradycja islamska jest ucieleśniona w sensie antropologicznym, to znaczy że stara się łączyć koncepcje szczęścia umysłowego i duchowego z dobrostanem fizycznym. Badania przeprowadzone w omawianym projekcie opisano w szeregu ważnych monografii, w tym publikacji pt. "Christian Lange, Paradise and hell in Islamic traditions" (Cambridge: Cambridge University Press, 2016). Idea nieba i piekła w religii islamu jest zasadniczo bliska siostrzanym religiom monoteistycznym, tj. chrześcijaństwu i judaizmowi. Jednakże muzułmańskie życie po życiu poddawane jest manipulacjom zarówno przez tych, którzy dopuszczają się terroru, jak i tych, którzy mu się sprzeciwiają. Wyjaśnienie takich pojęć w ich pierwotnej postaci, bez manipulacji i zniekształcania, pomogłoby budować porozumienie i zwiększyć świadomość Europejczyków wszystkich wyznań. Chodzi tu także o młodych muzułmanów będących celem indoktrynacji fanatyków obiecujących im na przykład "niezliczone dziewice w raju". W tym kontekście, w ramach projektu HHIT (The here and the hereafter in Islamic traditions), finansowanego ze środków UE, opisano historię muzułmańskiego raju i piekła, aby stworzyć ich prawdziwą definicję. Uczestnicy projektu ocenili, w jakim stopniu islamskie tradycje faworyzują lub odrzucają pogląd na ludzką egzystencję w odniesieniu do życia pozagrobowego. Badano różne tradycje od narodzin islamu (VII wiek) po dzień dzisiejszy, uwzględniając nie tylko islamską tradycję teologiczną i sądową, ale także filozoficzne, mistyczne, artystyczne i popularne interpretacje nieba i piekła. Choć islam uznaje związki między tym światem a zaświatami za bardzo ważne, współczesne studia islamistyczne nie badają tej kwestii w sposób szczegółowy. Dlatego też zespół projektu przeprowadził pierwsze kompleksowe badanie obejmujące pięć głównych zagadnień: wyobrażenia eschatologiczne (np. dzień sądu ostatecznego czy Armagedon), kultura materialna i sztuka, teologia i prawo, mistycyzm i filozofia oraz nowożytne/współczesne wizje życia pozagrobowego. Owocem badań jest szereg publikacji, takich jak "A general history of the Muslim paradise and hell" czy seria książek pt. "Studies in Islamic Apocalypticism and Eschatology". Powstałe w kontekście realizacji projektu monografie dotyczą takich zagadnień, jak znaczenie Al-Kaby, życie pozagrobowe w filozofii islamskiej, mistyczne idee raju i piekła w Koranie, pobożność, odrzucanie życia doczesnego we wczesnym islamie oraz walka zbrojna (dżihad). Ponadto warto wymienić trzy międzynarodowe konferencje, stronę internetową projektu, materiały wideo, dwa filmy dokumentalne, szereg artykułów oraz wywiady opublikowane w mediach. Wyniki badań przeprowadzonych w projekcie zwalczają mylne przekonania i uprzedzenia dotyczące wiary muzułmanów w życie pozagrobowe, a tym samym powinny przyczynić się do pogłębienia porozumienia między ludźmi o różnym pochodzeniu.
Słowa kluczowe
Islam, niebo, piekło, HHIT, raj, eschatologiczne
