Uczniowie sprzed milionów lat: jak nasi przodkowie uczyli się wyrabiać narzędzia niezbędne do przetrwania?
W prehistorii nasi przodkowie posługiwali się narzędziami wykonanymi z kamienia, których używali do wykrawania mięsa zwierząt. Wśród artefaktów znalezionych przez archeologów znajdują się narzędzia lityczne sprzed nawet 2,6 mln lat. Dzięki finansowanemu przez Unię Europejską projektowi PREKARN możemy się dowiedzieć nieco więcej na temat umiejętności potrzebnych do ich wytwarzania, a także na temat upowszechniania wiedzy wśród społeczności homininów. Pierwszych wytwórców narzędzi kamiennych nazywa się niekiedy „łupaczami”. Wszystko wskazuje na to, że umiejętności te posiadał już Homo habilis, którego szczątki datuje się na 2,1–1,5 mln lat, a nawet australopitek, starszy gatunek, który żył w Afryce 3,9–2,9 mln lat temu. Badaczka Amèlia Bargalló, korzystająca ze stypendium w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, przeprowadziła eksperyment mający na celu zbadanie umiejętności potrzebnych wytwórcom narzędzi łupanych oraz znalezienie sposobu na rozróżnienie między początkującymi a bardziej zaawansowanymi łupaczami. „Analizując prehistoryczną sekwencję odbić, można zauważyć, że niektórzy łupacze byli prawdziwymi fachowcami, ale byli też i tacy, których narzędzia posiadają wiele wad”, mówi Bargalló. W pierwszym eksperymencie, który miał wykazać słuszność metodologii projektu PREKARN, udział wzięło piętnastu badaczy z University College London. W kolejnej fazie eksperymentu 30 uczestników miało za zadanie wykonanie narzędzi prehistoryczną techniką łupania.
Prehistoryczne techniki
Grupę rekonstrukcyjną tworzyli badacze prehistorii, a także studenci różnych dyscyplin. Zanim pozwolono im działać, zespół projektowy sprawdził ich wiedzę z zakresu narzędzi kamiennych. Następnie każdy z wolontariuszy otrzymał bryłki rogowca z Norfolk oraz kwarcyt z Utrillas, który służył jako tłuczek, i za ich pomocą musiał wykonać narzędzia technikami łupania znanymi z paleolitu. Wszystkie czynności zostały sfilmowane przez badaczy, a następnie poddane indywidualnej analizie wraz ze wszystkimi wyprodukowanymi w ten sposób odłupkami. W tym celu stworzono specjalną bazę danych, którą naukowcy wykorzystali do różnych analiz statystycznych, aby uzyskać wzory wykonanych narzędzi i na ich podstawie ocenić poziom umiejętności poszczególnych „łupaczy”. „Niezależnie od poziomu umiejętności wszyscy uczestnicy byli w stanie wykonać proste prehistoryczne narzędzia kamienne (odłupki). Wynika to z faktu, że Homo sapiens posiada dobrą koordynację ruchową i złożony mózg, przez co jest zdolny do wytworzenia tego typu prymitywnych narzędzi”, tłumaczy Bargalló. Chociaż człowiek rozumny posiada bardziej zaawansowany mózg niż wymarłe gatunki, które także używały techniki łupania, wyniki projektu PREKARN pozwolą na bardziej szczegółową analizę kamiennych narzędzi pochodzących z prowadzonych od lat wykopalisk oraz na wykonanie dokładniejszej charakterystyki społeczności odpowiedzialnych za ich produkcję. Ponadto pomogą w opracowaniu bardziej precyzyjnych opisów narzędzi kamiennych, które są wystawiane w muzeach. Dzięki określeniu różnych poziomów umiejętności łupania archeolodzy zyskają możliwość identyfikowania paleolitycznych narzędzi wykonanych przez tego samego osobnika. Jest to jeden z pierwszych eksperymentów, w których uczeni dokonali analizy technicznych cech kamiennych narzędzi oraz metod, jakimi nasi przodkowie uczyli się techniki łupania i przekazywali swoją wiedzę innym. Bargalló podzieliła się wynikami swoich badań podczas Międzynarodowego Kongresu Nauk Prehistorycznych i Protohistorycznych organizowanego przez UISPP (Union Internationale des Sciences Préhistoriques et Protohistoriques) oraz dorocznej konferencji ESHE (European Society for the study of Human Evolution), a ponadto zaprezentowała je uczniom podczas Tygodnia Nauki. Dodatkowo zostały udostępnione w biuletynie hiszpańskiej fundacji naukowej w Atapuerca. „Kolejnym krokiem będzie zbadanie zagadnienia społecznego uczenia się i sposobu przekazywania wiedzy w społecznościach prehistorycznych w powiązaniu z nauką o ewolucji mózgu”, dodaje Bargalló.
Słowa kluczowe
PREKARN, odłupki, narzędzie kamienne, Homo habilis, australopitek, Australopithecus afarensis, paleolit
