Oczyszczanie ścieków i akwakultura – niecodzienne połączenie, które pomoże tchnąć nowe życie w rejon Jeziora Wiktorii
Jezioro Wiktorii, którego wody podzielone są pomiędzy Kenię, Tanzanię i Ugandę, to największy na świecie obszar połowowy dla rybactwa śródlądowego. Dla kilku milionów osób jezioro jest źródłem pożywienia i utrzymania, a duże ośrodki miejskie czerpią z niego wodę. Sporym zagrożeniem dla tego ważnego ekosystemu jest szybko rosnąca liczba ludności i postępująca urbanizacja, nie można też zapomnieć o globalnej zmianie klimatu, która stanowi dodatkowe wyzwanie. Znalezieniem rozwiązania tych problemów zajął się zespół finansowanego przez UE projektu VicInAqua. Jedenastu partnerów z siedmiu afrykańskich i europejskich krajów opracowało zintegrowane podejście do akwakultury i gospodarki wodnej w rejonie Jeziora Wiktorii, które pozwoli jednocześnie chronić środowisko, zwiększyć produktywność stad rybnych i poprawić dostęp do wody słodkiej.
Akwakultura na ratunek
Jezioro Wiktorii stoi w obliczu wielu zagrożeń związanych z wyczerpującymi się zasobami ryb i problemami z zaopatrzeniem w wodę okolicznych miejscowości. Wraz ze wzrostem popytu na żywność gwałtownie rozwija się przemysł przetwórstwa rybnego, co prowadzi do przełowienia stad i zanieczyszczenia wód. Nadmierne nawożenie pól podnosi poziom azotu i fosforu w wodzie, co powoduje szybkie rozprzestrzenianie się hiacyntu wodnego – wysoce inwazyjnej rośliny, która pokrywa duże powierzchnie jeziora, utrudniając kutrom poruszanie się po nim. Z kolei niewystarczające oczyszczanie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz ich bezpośrednie odprowadzanie do jeziora doprowadziło do tego, że coraz więcej organizmów żywych konkuruje z rybami o tlen, co dodatkowo zmniejsza zasoby ryb. Odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie ludności na białko powoli staje się akwakultura, ale tradycyjna hodowla ryb w stawach wymaga zużywania dużych ilości wody. W tym kontekście rewolucyjne mogą okazać się recyrkulacyjne systemy akwakultury (RAS), które wykorzystują małe ilości wody do produkcji takiej samej ilości ryb jak systemy tradycyjne. Zespół projektu VicInAqua postanowił udoskonalić tę koncepcję, integrując system RAS z domowym systemem uzdatniania wody dla potrzeb mieszkańców rejonu Jeziora Wiktorii. Jak tłumaczy koordynator projektu Jan Hoinkis z Uniwersytetu Nauk Stosowanych w Karlsruhe, „pilotażowy obiekt, wybudowany w kenijskim Kisumu, obejmuje recyrkulacyjny system akwakultury wraz z nowatorskim bioreaktorem membranowym wykorzystującym ogólnodostępne oraz specjalnie dopasowane membrany przeciwporostowe. System RAS, umieszczony obok stawu stabilizującego ścieki, jest w stanie ponownie wykorzystać 90–95 % wody. Bioreaktor i system RAS są zintegrowane z inteligentnymi technologiami do kontroli hodowli, a także z zasilaniem z odnawialnego źródła energii”. Woda uzdatniana w reaktorze jest wykorzystywana do nawadniania upraw różnych lokalnych warzyw, a naturalne produkty uboczne procesu oczyszczania trafiają na pola jako nawóz.
Zrównoważony wpływ
Recyrkulacyjny system akwakultury może być zamontowany na niewielkiej powierzchni i wykorzystywany w pobliżu domu. Co więcej, lokalna społeczność postrzega taki system jako mniej niebezpieczny niż tradycyjne połowy. Oznacza to także, że w hodowlę ryb mogą zaangażować się kobiety. Jednak pomimo ich wiodącej roli, zagadnienia dotyczące kobiet i płci są zazwyczaj pomijane w debatach na temat poprawy sytuacji w sektorze. Aby to zmienić, partnerzy projektu VicInAqua zorganizowali kilka spotkań przy okrągłym stole i opracowali plan działania ukierunkowany na wspieranie większej integracji kobiet w sektorze akwakultury dzięki konsultacjom partycypacyjnym. „Dzięki partnerstwu z DALF, czyli Departamentem Rolnictwa, Irygacji, Zwierząt Gospodarskich i Rybołówstwa hrabstwa Kisumu, w Kenii, obiekt pilotażowy będzie nadal działać jako ośrodek szkoleniowo-demonstracyjny, promując osiągnięcia projektu”, mówi Hoinkis. Zespół projektu przygotował podręczniki, które pomogą operatorom systemu w codziennym użytkowaniu i konserwacji technologii. Jako że obiekt pilotażowy osiągnął 4–5 razy większą przepustowość niż pierwotnie planowano, jego eksploatacja przyczyni się do znacznego zmniejszenia zanieczyszczenia, zwiększenia produkcji ryb i poprawy bezpieczeństwa żywnościowego w regionie. Hoinkis podsumowuje: „Praca zespołowa, otwartość i wzajemne zrozumienie bardzo ułatwiają rozwiązywanie problemów i pokonywanie przeszkód. Są to bardzo poszukiwane wartości w dzisiejszym społeczeństwie”. Miliony osób, których życie poprawiło się dzięki realizacji projektu VicInAqua, mogą przyznać mu rację.
Słowa kluczowe
VicInAqua, woda, ryby, akwakultura, ścieki, Jezioro Wiktorii, Kenia, rybołówstwo, woda słodka, bioreaktor membranowy, przeciwporostowy, odnawialne źródło energii, rolnictwo, recyrkulacyjny system akwakultury, nawadnianie, nawóz
