Badania pokazują, jak polityka i procedury wykluczają Romów
Europejscy Romowie stanowią najbardziej zagrożoną społecznie i gospodarczo grupę obywateli w regionie. Świat usłyszał o ich niedoli w latach 90. XX wieku, gdy kraje Europy Środkowej i Wschodniej przeszły transformację do gospodarek rynkowych. „Marginalizowani Romowie zostali uwięzieni w podmiejskich slumsach lub odizolowanych gettach na terenach wiejskich i znaleźli się w zamkniętym kręgu biedy i wykluczenia”, wyjaśnia Peter Vermeersch, koordynator projektu InviCitRom i profesor nauk politycznych na Uniwersytecie w Leuven (KU Leuven) w Belgii. „Wcześniejsze struktury solidarności i integracji, o które dbał ustrój socjalistyczny, zostały zniszczone, podczas gdy pewne uprzedzenia, takie jak to, że Romowie są »obywatelami niezdolnymi do zmiany«, nie zniknęły”. Od tamtej pory wciąż nie udaje się rozwiązać tego problemu za pomocą demokratycznych polityk społecznych. „Wydaje się, że w ostatnich latach Romowie stali się jeszcze wyraźniej przedmiotem ataków ze strony populistów i ekstremistów”, dodaje Vermeersch.
Identyfikowanie dyskryminujących procedur
Zadanie projektu InviCitRom, który jest wspierany ze środków działania „ Maria Skłodowska-Curie”, polega na lepszym zrozumieniu polityk i przepisów, które utrwalają marginalizację obywateli romskich. „Zbadaliśmy to, w jaki sposób postrzeganie – i popularny obraz – Romów jako »wykolejonej społeczności« przyczynia się do drastycznego ograniczania ich praw”, mówi Vermeersch. „Problemem nie jest to, że Romowie nie pasują do społeczeństwa, a raczej to, że konstrukcja społeczeństwa nie pozwala im na dopasowanie się do niego”. Vermeersch wspólnie ze swoim zespołem przeanalizował ograniczone prawa w zakresie przemieszczania się dotyczące Romów będących obywatelami państw kandydujących do UE. Lęk przed rosnącą liczbą osób wnioskujących o azyl skłonił niektóre państwa członkowskie UE do wprowadzenia rygorystycznych przepisów imigracyjnych, które mają zniechęcać Romów do przekraczania granic. Kolejne studium przypadku poświęcono edukacji. „Kilka państw usankcjonowało zwyczajową segregację w szkołach”, zauważa Vermeersch. „Przedstawia się ją jako korzystną dla romskich dzieci i umożliwiającą im »nadrobienie braków« w znajomości języka wykładowego. Efekt końcowy jest dokładnie odwrotny”. Vermeersch i jego zespół przyjrzeli się też sytuacji osób bezpaństwowych. Niektóre mniejszości bezpaństwowe, na przykład rosyjskojęzyczni mieszkańcy państw bałtyckich, są politycznie marginalizowane, ale nie są wyrzucane na, jak mówi Vermeersch, „skraj utraty przynależności do społeczeństwa”, ponieważ wciąż mają prawa społeczno-gospodarcze. „W wypadku niektórych Romów dochodzi jednak do całkowitego pogwałcenia ich praw”, tłumaczy naukowiec. „Żyją oni w zawieszeniu, ponieważ nie mogą zostać obywatelami, ale jednocześnie nie odpowiadają prawnej definicji osoby bezpaństwowej”.
Świadomość praw
Jedną z zalet projektu InviCitRom było to, że umiejscawiał on europejskie studia przypadków w szerszym, globalnym kontekście. „Te przypadki nie są w żadnym razie wyjątkowe”, dodaje Vermeersch. „Występują one na całym świecie. Znaleźliśmy wiele podobieństw w sytuacji ludów rdzennych w Australii, Kanadzie i USA”. Wyniki projektu przyczynią się do pogłębienia dyskusji akademickiej nad sytuacją Romów, m.in. dzięki nadchodzącej książce Juliji Sardelić, partnerki projektu. Vermeersch ma też nadzieję, że dokonane ustalenia wpłyną na decydentów politycznych, instytucje międzynarodowe i organizacje pozarządowe. „Musimy nieustannie i krytycznie analizować to, co rządy robią w sprawie trudnej sytuacji Romów”, zaznacza badacz. „Potrzebna jest refleksja nad tym, jak wygląda implementacja założeń w praktyce i w jaki sposób ewoluuje atmosfera polityczna wokół nowych inicjatyw”. Vermeersch dodaje, że wymaga to szerszej rozmowy o tym, jak Romowie są ujmowani w ramach politycznych i jak te ramy się zmieniają. „Aktywiści i naukowcy powinni współpracować ze sobą, by zwiększać świadomość pełnoprawnej pozycji Romów jako współobywateli”, podsumowuje Vermeersch.
Słowa kluczowe
InviCitRom, Rom, Romowie, dyskryminacja, uprzedzenia, populizm, ekstremizm, azyl, edukacja, segregacja
