Przewartościowanie popularnych poglądów na temat ciąży
Metafizyka, czyli gałąź filozofii zajmująca się istotą rzeczywistości i dotykająca koncepcji takich jak istnienie i tożsamość, w zaskakująco niewielkim stopniu zajmowała się dotąd zjawiskiem ciąży. „Nieprawdą jest, że filozofowie kompletnie pomijali zagadnienie ciąży”, zauważa główna badaczka projektu BUMP (Better Understanding the Metaphysics of Pregnancy), Elselijn Kingma, profesor nadzwyczajna filozofii na Uniwersytecie w Southampton w Zjednoczonym Królestwie. „Arystoteles oraz inni starożytni Grecy prowadzili rozważania na temat ciąży, choć oczywiście miało to miejsce przed rozwojem współczesnej nauki. Również fenomenolodzy, którzy badają struktury doświadczenia i świadomość, zajmowali się zagadnieniem doświadczenia ciąży”. Tym niemniej metafizyczne ujęcie zjawiska ciąży należy do rzadkości. Zdaniem Kingmy, jednym z możliwych powodów jest to, że filozofia jako dziedzina nauki była dotąd uprawiania głównie przez mężczyzn. „Być może ciążę traktowano dotychczas jako temat nieistotny o małej wadze”, mówi. „Ponadto opisy kulturowe ciąży często zakłamują to, w jaki sposób organizm matki i płód są ze sobą wzajemnie związane”. Co istotne, społeczeństwo zwykle koncentruje się na moralnych zagadnieniach towarzyszących ciąży, takich jak aborcja, wybory reprodukcyjne i obowiązki matki. Tymczasem taka perspektywa zdaniem Kingmy powoduje, że ciąża jest postrzegana jako stan, w którym uczestniczą dwie całkowicie odrębne jednostki. „Trwanie przy poglądzie, że kobieta jest zaledwie »inkubatorem« powoduje, że utrwala się ta niezwykle krótkowzroczna perspektywa, w której koncentrujemy się na statusie, prawach i potrzebach płodu, jednocześnie pomijając status, prawa i potrzeby matki”, dodaje badaczka.
Kwestionowanie utrwalonych poglądów
Celem projektu wspieranego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych było zakwestionowanie tych popularnych przekonań oraz skłonienie metafizyków głównego nurtu do ponownego przyjrzenia się modelowi „inkubatora”. Ponadto zespół projektu chciał skłonić myślicieli do zmiany poglądów na temat filozoficznej natury ciąży, tak by były one bardziej konstruktywne. „Naszym celem było rozwinięcie filozoficznie wysublimowanego i wzbogaconego empirycznie dyskursu na temat ciąży, zgodnie z którym płód jest »częścią« matki, a nie jedynie zawartością jej organizmu”, wyjaśnia Kingma. „Dopiero wtedy możliwe będzie przeformułowanie naszego języka prawnego, społecznego i moralnego, tak by lepiej odzwierciedlał rzeczywistą naturę ciąży”. Twórcy projektu czerpali z doniesień na temat organizmów i pojęcia indywidualności z zakresu filozofii biologii, aby móc odpowiedzieć na podstawowe metafizyczne pytania dotyczące ciąży (np. jaka jest natura relacji matki z płodem? Z iloma organizmami mamy do czynienia w trakcie ciąży?). Ostatnim etapem projektu było zbadanie, czy i w jaki sposób ustalenia dotyczące metafizyki ciąży mogłyby przełożyć się na dziedzinę moralności i prawa.
Zmiana percepcji społeczeństwa
Badacze z projektu BUMP wyrażają nadzieję, że ich ustalenia będą miały pozytywny wpływ na to, jak ciąża jest postrzegana w społeczeństwie. Na przykład pokazali oni, że myślenie o płodzie lub przedstawianie płodu w oderwaniu od organizmu matki może wprowadzać w błąd. „Nasze badanie będzie miało też zastosowanie praktyczne”, przekonuje Kingma. „Przyglądaliśmy się temu, na ile lepsze zrozumienie natury ciąży może przełożyć się na przyszłe technologie reprodukcyjne i wpłynąć na nasz stosunek chociażby do surogacji”. Projekt powinien więc zainteresować nie tylko badaczy z dziedziny filozofii czy naukowców w ogóle, ale również ekspertów z obszaru etyki, polityki i prawa. „Przeformułowanie związku pomiędzy organizmem w ciąży a potomstwem może radykalnie zmienić nasze spojrzenie na opcje, jakimi dysponuje kobieta w ciąży”, dodaje Kingma. „Rodziny oczekujące na narodziny dziecka mogą z radością przyjąć alternatywny sposób postrzegania tego ważnego procesu, który do reszty odmieni ich życie”. W rzeczywistości projekt już przyniósł pierwsze efekty: profesor Kingma była jedyną filozofką/etyczką, z którą konsultowano proces weryfikacji pewnych wytycznych medycznych w Holandii. „Chodziło o przypadek położnej, która straciła prawo wykonywania zawodu z powodu przyjęcia kilku »ryzykownych« porodów domowych. Mój artykuł przyczynił się do pozytywnego rozstrzygnięcia sprawy”, zauważa Kingma. „Mamy nadzieję, że w najbliższych latach nasze badanie okaże się równie wpływowe w innych kontekstach i w innych krajach”.
Słowa kluczowe
BUMP, ciąża, filozofia, metafizyka, w ciąży, narodziny, reprodukcyjny, surogacja