Śladami piasku na wietrze
Celem projektu "Długoterminowy program badań ekologicznych do monitorowania erozji gleby eolicznej w Azji Środkowej" (Calter) było przygotowanie fundamentów pod długoterminowy monitoring ekologiczny obszarów Azji Środkowej, gdzie warunki naturalne dają początek burzom piaskowym i pyłowym. Wraz ze zmianami antropogenicznymi na wysoką skalę, zjawisko to doprowadziło do utworzenia się nowych stanowisk emisji soli/pyłu. Partnerzy projektu przystąpili do badania czasowych i przestrzennych prawidłowości osadów solno-pyłowych przenoszonych przez wiatr w tym regionie i modelowania obecnych i przyszłych tendencji zachodzących tam procesów eolicznych. Głównym celem strategicznym projektu Calter była ochrona środowiska poprzez zastosowanie środków wsparcia przeciw pustynnieniu w niektórych nowych niepodległych państwach (NPN) Azji Środkowej. Działania skupiające się na zwiększaniu potencjału krajów docelowych dodatkowo wzmocnią to podejście. Badanie przeprowadzone w Kazachstanie, Uzbekistanie i Turkmenistanie – trzech największych państwach Azji Środkowej – początkowo wymagały utworzenia przestrzennej bazy danych do monitorowania regionu. Dostępna przez Internet przestrzenna baza danych systemu informacji geograficznej (WebGIS) umożliwiła badaczom uczestniczącym w projekcie udostępnianie i tworzenie informacji kartograficznych w oparciu o ich własne dane przestrzenne. Dane archiwalne pochodzące ze stacji meteorologicznych w Azji Środkowej, jak również dane teledetekcyjne przeanalizowano przy użyciu komputerowego systemu ArcGIS. Utworzono stanowiska obserwacyjne do monitorowania cech ilościowych i jakościowych osadów pyłowych wzdłuż pochyłości północno-południowych i zachodnio-wschodnich. Do analizy próbek pyłu zebranych przy pomocy pułapek pyłowych rozmieszczonych na stanowiskach pomiarowych oraz parametrów klimatycznych użyto próbnika pyłowego. Sporządzono przestrzenne i czasowe wykresy rozłożenia osadów w oparciu o próbki pochodzące z trzech konkretnych okresów, począwszy od 1936 r. do 2003, aby zbadać częstotliwość, rozłożenie i sezonowość burz solnych, pyłowych i piaskowych w Azji Środkowej. Analiza danych wskazała na wyraźną tendencję spadkową częstotliwości występowania burz pyłowych w regionie, co można wyjaśnić regeneracją ekosystemów pustynnych w wyniku ograniczenia działań antropogenicznych po 1980. Jednakże, tego rodzaju tendencje spadkowe zaobserwowano także na całym świecie, co wskazywałoby że czynnik ludzki może nie być tu nadrzędny. Inne działania w ramach projektu obejmowały dzienny monitoring burz pyłowych przy użyciu techniki zdalnego odwzorowywania satelitarnego oraz stworzenie map dynamiki krajobrazu do monitorowania zmian w pokryciu terenu na wyschniętym dnie Jeziora Aralskiego. To ostatnie stanowi podstawę do monitorowania przyszłych zmian. Modelowe i rzeczywiste dane wiatrowe zostały wykorzystane do badania potencjału zasp piaszczystych w regionie, jak również ich zmienności przestrzennej. Użycie modelu fizyczno-statystycznego dla burz piaskowych pozwoli na szczegółową ocenę intensywności deflacji i przenoszenia aerozolu pyłów poza wytchnięte dno Jeziora Aralskiego. Opracowano szczegółowe zalecenia dotyczące środków fitoamelioratywnych w aktywnych obszarach emisji pyłowo-solnych jako sposób na redukcję objętości nawianego piasku i pyłów solnych. Wreszcie partnerzy projektu utworzyli poletka doświadczalne do testowania roślin tolerujących sól i suszę w określonym obszarze rzecznym. Pięć modelowych profili ekologicznych monitorowano rocznie przez okres trwania projektu, a pobrane próbki gleby i powierzchni przeanalizowano. Wygenerowane informacje pomogą udoskonalić środki na rzecz złagodzenia skutków burz piaskowych i pyłowych w Azji Środkowej, a także posłużą za podstawę do przyszłego monitorowania i oceny sytuacji.
