Wydawcy mówią o zagrożeniach związanych z otwartym dostępem
Grupa międzynarodowych i europejskich wydawców opublikowała wspólne oświadczenie, w którym zwrócono uwagę na korzyści wynikające z obecnego systemu publikacji naukowych oraz zagrożenia związane z otwartym dostępem. Oświadczenie jest odpowiedzią na badanie przeprowadzone przez Komisję Europejską oraz długotrwałe konsultacje publiczne na temat ekonomicznej i technicznej ewolucji rynków publikacji naukowych. We wnioskach z badania i konsultacji stwierdzono, że otwarty dostęp będzie korzystny dla badań naukowych, ponieważ pozwoli na lepsze rozpowszechnianie wyników oraz zwiększenie świadomości na temat korzyści z działalności badawczej. Niektórzy członkowie środowiska wydawców wyrazili wówczas obawy związane z otwartym dostępem, które w szczególności odnosiły się do wpływu, jaki otwarty dostęp będzie wywierał na jakość procesu recenzowania naukowego oraz losy wydawnictw, dla których prenumerata czasopism jest warunkiem przetrwania. Obawy te zostały powtórzone w 10-punktowym oświadczeniu, które podpisało 35 wydawnictw (europejskich i międzynarodowych) oraz 8 stowarzyszeń wydawców. Na temat recenzji naukowej w oświadczeniu napisano: "Wydawcy organizują, zarządzają i wspierają finansowo procesy recenzowania naukowego stosowane przez czasopisma naukowe, techniczne i medyczne. Zezwolenie na druk zaakceptowanych artykułów wydawane przez redakcje, w których stosuje się recenzowanie naukowe (rejestrację, certyfikację, rozpowszechnianie i poprawki edytorskie), jest w przypadku nauki niezastąpione i ma fundamentalne znaczenie." W oświadczeniu w pełni poparto cel Komisji dotyczący ułatwienia dostępu i ochrony informacji naukowych, jednak jego autorzy przekonują, że wprowadzenie otwartego systemu przechowywania zatwierdzonych manuskryptów zmniejszy wagę recenzowania naukowego. Argumentują oni, że taki system będzie zagrożeniem dla przychodów wydawnictw z prenumerat. Artykuły mają wartość ekonomiczną przez długi czas po publikacji, co musi znaleźć odzwierciedlenie w okresie, w którym bezpłatny dostęp będzie zakazany. Po 12 miesiącach artykuły w wersji elektronicznej mają przed sobą jeszcze średnio 40-50 procent pobrań przypadających na cały okres życia publikacji. "Swobodny dostęp do znacznej części zawartości czasopism może prowadzić do ich likwidacji, a tym samym zniszczenia systemu recenzowania naukowego, na który liczą naukowcy i społeczeństwo", czytamy w punkcie dziewiątym oświadczenia. Jednak autorzy oświadczenia opowiadają się za wprowadzeniem w obecnym systemie zmian zwiększających efektywność literatury naukowej. Zwracają uwagę na znaczące inwestycje wydawców, których celem jest sprostanie wyzwaniom digitalizacji oraz 3-procentowy wzrost ilości międzynarodowych publikacji naukowych, "jednak na czasopisma przeznacza się mniej niż 1 procent wszystkich wydatków na B+R [badania i rozwój]", zaznaczają. W oświadczeniu poparto również koncepcję utworzenia archiwum zapewniającego ochronę praw, które "zachowa wiedzę na wieczność". Stwierdzono, że surowe dane badawcze powinny być swobodnie dostępne dla wszystkich naukowców, a wydawcy powinni zachęcać do upubliczniania zbiorów i podzbiorów danych, które są składane wraz z pracą do czasopisma, w każdym możliwym przypadku. Autorzy oświadczenia ostrzegają przed niebezpieczeństwem promowania jednego modelu działalności gospodarczej kosztem innego. W punkcie dziesiątym oświadczenia napisali, że biorąc pod uwagę zróżnicowaną gamę czasopism na rynku, ujednolicony model biznesowy "dla wszystkich" nie sprawdzi się. Oczekuje się, że przygotowywany przez Komisję Europejską komunikat na temat "informacji naukowej w erze cyfrowej" będzie zawierał propozycje rozwiązania kwestii dostępu, rozpowszechniania i ochrony informacji naukowej. Debata o przyszłości publikacji naukowych będzie kontynuowana na konferencji zatytułowanej "Publikacje naukowe w Europejskiej Przestrzeni Badawczej", która odbędzie się 15 i 16 lutego w Brukseli.