Publiczne wsparcie rewizji europejskiego systemu publikacji naukowych
Uczestnicy publicznych konsultacji zareagowali ogólnie pozytywnie na propozycje Komisji Europejskiej, dotyczące modernizacji systemu publikacji naukowych w Europie. Jednakże wydawcy, kwestionujący potrzebę zmian w istniejącym systemie, zachowali pewną rezerwę. 174 interesariuszy zareagowało na przeprowadzone przez Komisję "badanie ekonomicznej i technicznej ewolucji rynków publikacji naukowych", wyznaczające początek otwartej debaty politycznej dotyczącej dostępu do publikacji naukowych w Europie, ich jakości i ochrony. Największym zainteresowaniem cieszyła się propozycja zagwarantowania dostępu do wyników badań naukowych finansowanych z pieniędzy publicznych. Wielu respondentów stawia na równi dostęp publiczny ze swobodnym dostępem, który z kolei niektórzy zrównują z postępem. Laureat nagrody Nobla Richard J. Roberts pisze w swojej opinii, że "swobodny dostęp jest jedynym przyszłościowym modelem i debata powinna dotyczyć sposobu jak najszybszego jego urzeczywistnienia". Kilka organizacji badawczych opisuje metody, które już teraz są wykorzystywane do wspierania dostępu do badań przez nich finansowanych. Spośród różnych możliwych form dostępu publicznego najsilniejsze wsparcie otrzymuje umieszczanie artykułów z czasopism w repozytoriach. Na przykład, Europejski Ośrodek Badań Jądrowych (CERN) udziela wsparcia na rzecz "zapewniania możliwości bezpośredniego składowania materiałów w repozytoriach i promowania interoperacyjności", uważając, że "repozytoria cyfrowe zawierające informacje naukowe będą stanowiły podwaliny przyszłych ram e-nauki". W sprawie momentu ustanowienia dostępu publicznego do wyników badań opinie respondentów są podzielone. Niektórzy opowiadają się za jego opóźnieniem, zaś inni dążą do jego natychmiastowego wprowadzenia. Choć większość aprobuje swobodny dostęp, niektórzy respondenci, głównie wydawcy, zachowali rezerwę, przekonując że będzie on stanowił zagrożenie dla dochodów istniejących wydawnictw upowszechniających rezultaty badań w drodze subskrypcji. Inni argumentowali, że na model dostępu publicznego brak jest wzmożonego zapotrzebowania. Może on jedynie doprowadzić do podważenia pozycji towarzystw naukowych w nauce i zwiększenia wydatków publicznych. Następnie podkreślają oni, że nie ma potrzeby zmieniania dobrze funkcjonującego systemu, zresztą gwałtowne zmiany mogą mieć zgubny wpływ na obecny system upowszechniania wyników badań. Wypowiadając się o zaleceniach kończących badanie na temat zapewnienia równych szans w zakresie modeli biznesowych działalności wydawniczej, kilku najważniejszych wydawców wskazuje na obecnie podejmowane próby oparte na modelu, w którym wybór należy do autora; model ten łączy artykuły finansowane z opłat publikacyjnych i artykuły finansowane w ramach subskrypcji. Inni respondenci z instytucji bibliotecznych i informacyjnych twierdzą, że Komisja mogłaby popierać wspomniane zalecenie w dyskusjach z państwami członkowskimi, zachęcając krajowe agencje finansujące badania do wskazywania środków na pokrycie opłat za publikacje w ramach swobodnego dostępu. Ich zdaniem wyraźne wskazanie środków służących temu celowi mogłoby złagodzić obawy wydawców co do powodzenia prowadzonej działalności w przyszłości i pomóc w stwarzaniu równych szans. Jeśli chodzi o kwestię jakości, większość respondentów zgadza się co do potrzeby kontroli jakości, ale nie jest jednomyślna co do środków służących do jej mierzenia, wyrażania i zapewniania. Osoby ostrzegające przed zmianami w istniejącym systemie zapewniania jakości przedstawionym w opisie badania przeprowadzanego przez Komisję uwypuklają dodatkową wartość, jaką wydawcy wnoszą do procesu certyfikacji. Jak podkreśla Stowarzyszenie Wydawców Brytyjskich, "na dobrą opinię o jakości i prestiżową pozycję w czasopiśmie pracuje się latami, a nawet przez dziesiątki lat". Natomiast respondenci popierający zmiany w obecnym systemie wydawniczym to również ci, którzy popierają zmiany w sposobach przyznawania certyfikatów jakości, jednocześnie nadal podkreślając znaczenie procedur zapewniania jakości. Dr Ulrich Pöschl z Europejskiej Unii Nauk o Ziemi wyjaśnia: - tradycyjne formy ścisłego powiązania oceny niezależnych ekspertów i publikacji są niewystarczające do zapewniania jakości w dzisiejszym zróżnicowanym i szybko ewoluującym świecie nauki. Respondenci wyrazili również swoją opinię na temat ochrony publikacji. Większość z nich twierdziła, że tę kwestię należy również powiązać ze swobodnym dostępem, przy czym konieczna jest współpraca między interesariuszami. Podstawowe zagadnienia dotyczące dostępu, jakości i ochrony publikacji różnicują poglądy na temat roli organów publicznych. Choć niektórzy respondenci wyrażają zaniepokojenie widząc, że celem badania jest zdecydowane wskazanie państwa jako podstawowego strażnika informacji naukowych, to inni zgadzają się, że każdy kraj powinien odpowiadać za szerokie udostępnienie wyników badań. Kilku respondentów postrzega tę odpowiedzialność w kontekście europejskim. Włoskie uniwersytety reprezentowane w zespole CIBER nawołują do "wydania jasnego oświadczenia w sprawie zakresu zainteresowań i odpowiedzialności opinii publicznej, a zatem i Komisji [UE], w kwestii tworzenia, rozpowszechniania oraz ochrony kultury i nauki". Apel ten współgra z sugestią holenderskiej organizacji SURF "o stworzeniu europejskiej karty otwartego dostępu do wiedzy finansowanej ze środków publicznych" jako uzupełnienie karty bolońskiej dotyczącej szkolnictwa wyższego. W odniesieniu do roli Komisji zwłaszcza w ochronie publikacji naukowych, kilku interesariuszy podkreśla możliwość i potrzebę przyjęcia wspólnego, spójnego podejścia przez Dyrekcję Generalną ds. Badań Naukowych oraz Dyrekcję Generalną ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów. Wskazują oni na możliwe powiązania między zaleceniami wynikającymi z badania a inicjatywą bibliotek cyfrowych i2010. Spoglądając w przyszłość wielu respondentów popiera dalsze prace w dziedzinach zidentyfikowanych w badaniu: ewolucji przepisów dotyczących praw autorskich, ekonomicznej analizie alternatywnej formy rozpowszechniania publikacji i w dziedzinie rozwoju technologicznego. Wreszcie jeśli chodzi o zalecenie w sprawie ustanowienia komitetu doradczego, uzyskano zróżnicowane opinie dotyczące jego mandatu. Osoby popierające badanie widzą komitet jako zespół podejmujący działania, rozwijający zalecenia wynikające ze wspomnianego badania, zaś osoby nastawione krytycznie postrzegają komitet jako forum do dalszej dyskusji. Na podstawie badania i późniejszych publicznych konsultacji Dyrekcja Generalna ds. Badań Naukowych i Dyrekcja Generalna ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów opracują wspólny komunikat na temat dostępu do informacji naukowych i ich upowszechniania, który będzie opublikowany w grudniu 2006 r. Jego celem będzie zapoczątkowanie dyskusji i debaty na szczeblu Rady Ministrów i państw członkowskich. W dniach 15 i 16 lutego w Brukseli odbędzie się konferencja, na której zostaną poruszone zagadnienia dotyczące publikacji naukowych.