Komisja prosi o opinie w sprawie zalecen dotyczacych otwartego dostepu do wiedzy
Komisja Europejska opublikowała badanie na temat europejskiego systemu publikacji naukowych, w którym zaleca się, obok innych działań, zapewnienie dostępu do artykułów publikowanych w związku z badaniami finansowanymi ze środków UE, za pośrednictwem ogólnodostępnych archiwów, po upływie wyznaczonego okresu. Badanie dotyczyło rozwoju rynków publikacji naukowych w Europie pod względem ekonomicznym i technicznym, a jego celem było uruchomienie procesu konsultacji w sprawie działalności wydawniczej o profilu naukowym. Publikacja naukowa zapewnia rozpowszechnienie wyników badań, co stanowi czynnik warunkujący dalsze badania oraz przełożenie tych wyników na zbywalne produkty i usługi. Publikacja przyczynia się również do uwierzytelniania jakości badań naukowych. "Z uwagi na ograniczone zasoby środków publicznych umożliwiających dostęp do publikacji naukowych, istnieje ogromne zainteresowanie tym, by Europa posiadała efektywny i funkcjonujący system publikacji naukowych, który szybko przekazuje wyniki szerokiemu gronu odbiorców", stwierdza Komisja Europejska. - Jesteśmy gotowi współdziałać z czytelnikami, autorami, wydawcami i podmiotami finansującymi, by wypracować tego rodzaju model - mówi komisarz ds. nauki i badań naukowych Janez Potočnik. Według autorów raportu, należy wprowadzić nową politykę UE w zakresie publikowania artykułów wynikających z badań finansowanych przez UE, po przeprowadzeniu dyskusji na temat najlepszych metod wdrożenia tego systemu z państwami członkowskimi oraz stowarzyszeniami badawczymi i akademickimi. Autorzy raportu zalecają również zastosowanie w działalności wydawniczej modeli biznesowych opartych na zasadzie równości szans. Chodzi tutaj o to, kto za co płaci. "W tym względzie wydaje się wskazane, aby pozwolić na eksperymentowanie i konkurencję pomiędzy różnymi możliwymi modelami biznesowymi, co oznacza przydzielanie pieniędzy bibliotekom na zamawianie czasopism na koszt czytelnika lub na koszt biblioteki, lecz także przyznawanie pieniędzy autorom na pokrycie kosztów publikacji w czasopismach finansowanych przez autorów oraz badaczom - w modelu opartym na finansowaniu przez czytelnika." W raporcie sformułowano także zalecenia w sprawie rozszerzenia rankingów jakości czasopism naukowych, gwarantowania stałego dostępu do cyfrowych archiwów czasopism naukowych oraz promowania interoperacyjnych narzędzi służących popularyzacji, poprawie dostępności i upowszechnianiu wiedzy. Opracowanie narzędzi byłoby możliwe dzięki finansowaniu badań nad zagadnieniami interoperacyjności, zwłaszcza nad metadanymi, w celu poprawy skuteczności wyszukiwania informacji o charakterze naukowym, oraz dzięki promowaniu wdrażania technologii łączących. "Obydwa rozwiązania mogą być wzięte pod uwagę przez Komisję Europejską w jej strategii budowania e-infrastruktury dla Europejskiej Przestrzeni Badawczej", czytamy w raporcie. Wynikiem badania są zalecenia, które mają na celu zapobieganie nadmiernej koncentracji oraz powstawaniu barier strategicznych, uniemożliwiających włączenie się eksperymentowanie. Wiąże się to ze strategiami cenowymi sprzyjającymi konkurencji, z fuzjami i z rozwojem publikacji elektronicznych. Wartość rynku wydawniczego czasopism poświęconych nauce, technologii i medycynie szacuje się na 7-10 miliardów dolarów (od sześciu do dziewięciu miliardów euro). Ceny czasopism naukowych stale rosły, przy czym w latach 1975-1995 wzrost ten wyniósł od 200 do 300 procent powyżej poziomu inflacji. Wzrostowi cen towarzyszył spadek liczby prenumerat zamawianych zarówno przez poszczególnych badaczy, jak i przez biblioteki, których budżety ograniczono lub zamrożono. Sytuacja uległa zmianie w 1995 r., gdy wydawcy zaczęli dostarczać materiały w formie cyfrowej i zapewniać dostęp do swoich czasopism w trybie on-line. Lecz dostęp nadal zależał od zdolności bibliotek do opłacenia prenumeraty. Utrzymujące się trudności finansowe bibliotek oraz ich strach przed ograniczeniem dostępu doprowadziły do powstania ruchu na rzecz otwartego dostępu do informacji naukowych. Oświadczenia popierające zasadę otwartego dostępu podpisały na całym świecie tysiące osób, poważne instytucje badawcze i podmioty finansujące. Komisja zachęca środowisko badawcze do wypowiedzenia się w sprawie nowego badania. Zainteresowane strony proszone są o nadsyłanie opinii pocztą elektroniczną na adres wskazany poniżej, do dnia 1 czerwca 2006 r. Badanie i opinie będą przedmiotem konferencji poświęconej publikacjom naukowym, która ma się odbyć jesienią 2006 r.