W jaki sposób sądy międzynarodowe kształtują międzynarodowe prawo karne?
Sędziowie międzynarodowi zajmują się aktualizacją lub objaśnianiem znaczenia prawnego poszczególnych przepisów. W ramach międzynarodowego prawa karnego, które jest znakomitym przykładem, sędziowie międzynarodowi często opisują kształtowanie prawa jako jedno ze swoich głównych osiągnięć. Jak duże znaczenie mają interpretacje sądowe w sprawowaniu rządów na całym świecie? W jaki sposób sądy międzynarodowe, od których wymaga się, aby pozostawały w granicach istniejącego prawa, mogły tak znacząco ukształtować prawo i jakie były tego konsekwencje? Celem zespołu finansowanego ze środków UE projektu EaRL było udzielenie odpowiedzi na te pytania poprzez analizę szerszego znaczenia decyzji wydawanych przez międzynarodowe sądy karne w miarę wzrastania wywieranej na nich presji. „Zajęłam się analizą trzech sytuacji dopuszczających swobodę uznania sędziowskiego wyartykułowanych w teorii prawa: możliwe luki w przepisach prawnych w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności; rodzaje przepisów prawnych, które pozwalają na więcej swobody, takie jak prawo zwyczajowe; oraz proces rozumowania prawnego, w którym przepisy prawne stosuje się do sytuacji faktycznych, które same w sobie są często niejednoznaczne”, mówi Nora Stappert, stypendystka w ramach działań „Maria Skłodowska-Curie”. Teoria prawa znajduje odzwierciedlenie w przekonaniach zawodowych prawników na temat interpretacji prawa międzynarodowego. Jak mówi Stappert, „w międzynarodowym prawie karnym jednym z założeń powszechnych wśród sędziów i urzędników ds. prawnych było to, że sądy międzynarodowe powinny uważać, aby nie przekroczyć swoich kompetencji, co w rezultacie ograniczało potencjał kreatywności i dokonywanie zmian w interpretacji prawnej”.
Ustanowienie Międzynarodowego Trybunału Karnego
Od czasu zakończenia zimnej wojny liczba sądów międzynarodowych znacznie wzrosła. Jednym z przykładów takich sądów są międzynarodowe trybunały karne ustanowione przez Radę Bezpieczeństwa ONZ na początku lat 90. ubiegłego wieku, które skupiły się na byłej Jugosławii i Rwandzie. Doprowadziło to do podpisania w 1998 roku traktatu ustanawiającego Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK), będący pierwszym stałym sądem międzynarodowym, który ma pociągać do odpowiedzialności winnych za ludobójstwo, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Międzynarodowe sądy karne zaczęły tworzyć coraz obszerniejszy zbiór orzecznictwa, w którym rozstrzygnięcia dotyczyły nie tylko faktów, ale także trudnych kwestii prawnych. W konsekwencji decydowały one, w jaki sposób kwestie te odnoszą się do danej sprawy (np. jak interpretować prawo odpowiedzialności dowódczej, która jest formą odpowiedzialności dowódców wojskowych za wykroczenia popełnione przez ich podwładnych).
Kształtowanie międzynarodowego prawa karnego
Zajmując się kwestiami prawnymi, sądy międzynarodowe mogą kształtować prawo międzynarodowe. W wielu systemach prawnych sędziowie kształtują prawo, określając znaczenie przepisu przy zastosowaniu go w nowej sprawie, która może stać się precedensem przywoływanym przy kolejnych decyzjach. Różnica polega na tym, że w międzynarodowym prawie karnym sądy międzynarodowe ukształtowały prawo szczególnie szybko. W ramach projektu EaRL wykorzystano teorię prawa i metody badań społecznych, aby zrozumieć, w jaki sposób możliwe jest takie kształtowanie prawa pomimo silnego wymogu zakorzenienia interpretacji prawnych w istniejącym prawie. Badanie sposobu funkcjonowania sądów międzynarodowych jest ważne, ponieważ kilka sądów międzynarodowych znalazło się pod rosnącą presją. MTK spotkał się z oskarżeniami o uprzedzenia wobec Afrykanów, a niektóre państwa zagroziły wycofaniem się z działalności w ramach trybunału lub już tego dokonały. W grudniu 2019 roku oficjalnie powołano organ Independent Expert Review, którego zadaniem jest usprawnienie pracy sądu. W ramach badania Nory Stappert uzyskano ważne wyniki, które pozwoliły zbadać, w jaki sposób praktyki interpretacji prawnej mogą kształtować znaczenie prawne, a także stworzono zestaw narzędzi metodologicznych do empirycznego badania praktyk interpretacji prawnej w prawie międzynarodowym.
Słowa kluczowe
EaRL, sądy międzynarodowe, międzynarodowe prawo karne, interpretacje sądowe, globalne sprawowanie rządów
