Versterking van het democratisch weefsel van de EU
De EU kampte de afgelopen jaren met veel, elkaar overlappende crises: COVID-19, toenemende migratie, terroristische aanslagen, groeiend populisme, brexit, de opkomst van autoritair bestuur, de schuldencrisis en handelskwesties. Daardoor is een kloof ontstaan tussen de EU en haar burgers. Het door de EU gefinancierde project RECONNECT (Reconciling Europe with its Citizens through Democracy and Rule of Law) is een vierjarig, multidisciplinair onderzoeksproject, waarin wordt gezocht naar mogelijke maatregelen om het verval van de rechtsstaat en de democratie in lidstaten – en de zorgen van burgers over de EU – aan te pakken. “Onze invalshoek was versterking van het democratisch weefsel van de EU, van de rechtsstaat en van de andere fundamentele waarden die zijn vastgelegd in artikel 2 van het EU-verdrag”, zegt projectcoördinator Jan Wouters. “Het einddoel is manieren te vinden waarmee de verwachtingen van burgers over de EU beter kunnen worden gemeten, en de democratische legitimiteit en de rechtsstaat kunnen worden verbeterd.”
Gezaaide twijfel
Wouters, houder van een Jean Monnet-leerstoel en professor internationaal recht aan de KU Leuven had de leiding over een team van uit 18 instellingen afkomstige onderzoekers. Samen deden zij literatuur- en empirisch onderzoek naar democratie en rechtsstaat in de EU en hielden zij enquêtes over de houding van burgers tegenover de EU. Ze ontdekten dat de beperkte kennis van veel burgers over de EU en wat zij kan doen, een belangrijk obstakel is. “Een aanzienlijk aantal, tot wel 50 % van hen, praat zelfs nooit over de EU en heeft geen enkel idee over wat de EU wel en niet kan doen”, merkt Wouters op. Dit zien we terug in de gestage daling van de opkomst bij EU-verkiezingen en in hoe kiezers stemmen: veel mensen gebruiken het stembiljet van de EU om hun mening te geven over nationale onderwerpen. De groep stuitte ook op een “zorgelijke” achteruitgang van de kwaliteit van het publieke debat. “Als het publieke debat te eenzijdig en oppervlakkig wordt en door de overheid wordt beheerst, dan weten we dat dat tot problemen leidt bij het functioneren van democratische systemen”, legt Wouters uit.
Mondiale uitdaging
Om burgers te helpen inzicht te krijgen in de EU en in de huidige problemen op het gebied van democratie en rechtsstaat, ontwikkelde het RECONNECT-team een omvangrijke open onlinecursus (MOOC). Deze cursus heeft al ruim 2 500 cursisten aangetrokken, afkomstig uit 90 verschillende landen. Het project heeft ook tot een aantal aanbevelingen geleid. “Er moet meer aandacht komen voor de versterking van kanalen voor democratische participatie, want uit enquêtes blijkt dat daar brede steun voor bestaat”, zegt Wouters. Hij voegt daaraan toe dat een stemplicht, verkiezingen in het weekend en het houden van meerdere verkiezingen tegelijk allemaal kunnen bijdragen tot een hogere opkomst. De groep adviseert de EU een onafhankelijke commissie van deskundigen te benoemen die gaat letten op de kwaliteit van het publieke debat, en doet een beroep op de Europese Commissie om haar bevoegdheden te benutten om de gedeelde waarden over democratie en rechtsstaat te vertalen naar de praktijk. “De EU heeft de trend in lidstaten als Hongarije en Polen niet kunnen keren, terwijl dit wel essentieel is voor het overleven van de EU”, merkt Wouters op. Maar hij voegt daar meteen aan toe dat de problemen die nu zichtbaar zijn in de EU in een bredere context moeten worden geplaatst: “Dit is niet alleen een EU-verschijnsel. De mondiale werkelijkheid sluit veel minder op de EU-waarden aan dan vijftien jaar geleden. Het gaat er niet alleen om dat de dingen binnen de EU beter worden gedaan: om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen is buitenlands beleid nodig.”
Keywords
RECONNECT, EU, democratie, populisme, brexit, rechtsstaat, recht, enquête, kiesplicht, participatie, verkiezingen
