Kalibratie van de timing van het contact tussen Neanderthalers en moderne mensen
Ongeveer 40.000 jaar geleden botsten de lotsbestemmingen van onze menselijke voorouders en Neanderthalers. Gedurende een periode van ongeveer 5000 jaar was er interactie tussen de twee soorten op manieren waarover nog steeds hevig wordt gediscussieerd. Dankzij genetisch bewijs weten we dat ze zich hebben vermengd, maar het is altijd lastig geweest om de exacte timing van hun interacties vast te stellen. Radiokoolstofresultaten van archeologisch materiaal moeten worden gekalibreerd tegen een onafhankelijk record – een zogenaamde kalibratiecurve. Tot nu toe was deze curve niet nauwkeurig genoeg om een nauwkeurig beeld van het verleden te schetsen. “De onzekerheden waren zo groot dat het, metaforisch gesproken, is alsof je vandaag een e-mail ontvangt van Julius Caesar,” zegt RESOLUTION(opens in new window) projectcoördinator Sahra Talamo, directeur van het Radiokoolstoflaboratorium aan de Universiteit van Bologna(opens in new window) in Italië. “Het tijdsignaal is zo vaag.”
Zoeken naar bomen uit de ijstijd
In het RESOLUTION-project, gesteund door de Europese Onderzoeksraad(opens in new window), probeerden Talamo en haar collega's de eerste nauwkeurige chronologie vast te stellen, helemaal terug tot 50.000 jaar geleden. Hiervoor verfijnden ze de kalibratiecurve met behulp van oude, fossiele bomen. “Dit stelde ons in staat om ons begrip van de timing en de aard van interacties tussen anatomisch moderne mensen (AMH's) en Neanderthalers aanzienlijk te verbeteren, waardoor we belangrijke chronologische inzichten kregen die voorheen buiten ons bereik lagen,” voegt Talamo toe. Om hun chronologie vast te stellen, moest het team eerst geschikte bomen uit de ijstijd identificeren. Deze zoektocht bracht hen naar industriële zand- en grindgroeves in heel Italië en een pas ontdekt fossielenbos onder water vlak voor de kust van Portugal. Met behulp van deze bomen produceerde het team een millenniumlange boomringchronologie(opens in new window) voor een gedeelte van de laatste ijstijd, ruwweg 18.475 tot 17.350 jaar geleden. Promovenda Silvia Cercatillo construeerde ook een boomringchronologie met een looptijd van 220 jaar(opens in new window), die de waarde van oude bomen aantoonde voor het verbeteren van de radiokoolstofkalibratie.
Een nauwkeurige chronologie van het verre verleden
De onderzoekers waren ook in staat om chronologisch nauwkeurig, direct gedateerd bewijs te verkrijgen van de aanwezigheid van AMH en symbolisch gedrag in Europa. Dit werd met name aangetoond in twee belangrijke publicaties. In de eerste ontdekking meldde het team de ontdekking van een ivoren hanger en een priem (een puntig werktuig) uit een grot in Polen die dateert van ongeveer 41,500 gekalibreerde jaren voor het heden. In recenter werk pionierden de onderzoekers met ‘Radiocarbon 3.0.’, een verfijnder dateringssysteem dat de deur heeft geopend naar een nieuwe generatie van radiocarbonwetenschap. “Met de precisie en methodologische innovaties die we in dit project hebben bereikt, hebben we de basis gelegd voor een calibratie op basis van boomringen die veel verder teruggaat in het Boven-Pleistoceen, mogelijk wel 50.000 jaar geleden,” merkt Talamo op. “Dit is niet alleen een wetenschappelijke mijlpaal, maar een doorbraak en stap voorwaarts voor zowel archeologie als klimaatonderzoek.”
Een geschiedenis van co-existentie van hominiden
Het RESOLUTION-project toonde aan dat in plaats van een brede co-existentie tussen Neanderthalers en AMH's, waarbij de twee waarschijnlijk verschillende gebieden bezetten tijdens specifieke omgevingsperioden. Hun interacties werden waarschijnlijk evenzeer gevormd door klimaatveranderingen als door culturele of biologische factoren. “Dankzij Radiocarbon 3.0. zijn we niet langer beperkt tot algemene aannames over wanneer Homo sapiens arriveerde of hoe ze overlapten met Neanderthalers,” merkt Talamo op. “We hebben nu de middelen om deze processen in realtime te volgen.” Naast de wetenschappelijke publicaties heeft Talamo ook een boek gepubliceerd(opens in new window) (website in het Italiaans) waarin de reis van het RESOLUTION-project wordt beschreven. Dit is bedoeld om jonge onderzoekers te inspireren om onderzoek te doen op een vergelijkbaar niveau.