Ogłoszono nowe partnerstwo na rzecz naukowców
Obejmujące całą Europę programy emerytalne, większa elastyczność zawodowa oraz więcej szkoleń zawodowych - to tylko niektóre z korzyści obiecywanych europejskim naukowcom w ramach nowego partnerstwa między Komisją Europejską a państwami członkowskimi. W ten sposób Europa chce zachęcić swych najlepszych naukowców, by zostali, jednocześnie przyciągając z powrotem tych, którzy już wyjechali. Europejskie partnerstwo na rzecz naukowców, którego treść przedstawiono 27 maja w Brukseli, stanowi rozwinięcie kilku istniejących już inicjatyw. Najważniejsze z nich to uchwalona w 2005 r. Europejska Karta Naukowca i Kodeks Postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych oraz "wiza naukowa", pozwalająca na szybkie umożliwienie zatrudnienia i pobytu naukowców spoza Europy. "Nie zaczynamy od zera" - powiedział komisarz UE ds. nauki i badań naukowych, Janez Potocnik. "Postęp jest jednak powolny, a istniejące rozwiązania polityczne dotyczą zwykle pojedynczych zagadnień lub przyjmują wąską perspektywę krajową". Partnerstwo ma zastąpić paszport europejskiego naukowca, który, zdaniem komisarza Potocnika, był inicjatywą zbyt wąską. "Chodzi o coś więcej niż przekraczanie granic przez naukowców" - zauważył komisarz. Istotnie, partnerstwo jest bardziej ambitnym przedsięwzięciem pod względem zakresu i przyjętych ram czasowych. Do 2010 r. Komisja i państwa członkowskie mają wspólnie osiągnąć "wymierne postępy" w czterech obszarach kluczowych, tj. rekrutacji, zabezpieczenia społecznego i rozwiązań emerytalnych, warunków pracy oraz szkoleń. W zakresie rekrutacji uczelnie i publiczne ośrodki badawcze mają dzięki partnerstwu uzyskać większą autonomię, a procedury mają stać się bardziej otwarte i konkurencyjne. Rekrutacja na wszystkie finansowane ze środków publicznych stanowiska powinna być zatem publicznie ogłaszana. Publiczne organizacje badawcze powinny ponadto mieć większą swobodę rekrutacji pracowników z zagranicy, ponieważ nie zawsze można znaleźć odpowiedniego kandydata w kraju. Aktualnie praktycznie całość finansowania poprzez granty związana jest ściśle z daną instytucją badawczą. To z kolei nie pozwala naukowcom przemieszczać się, nawet jeśli relokacja byłaby korzystna z perspektywy pracy naukowej. Nowe partnerstwo proponuje dopuszczenie przenośności grantów według systemu grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) lub programów typu money follows researcher ("pieniądze idą za naukowcem") pilotowanych przez krajowe agencje finansujące. Partnerstwo stanowi także odpowiedź na potrzeby naukowców w zakresie zabezpieczeń społecznych. Wprawdzie obecne przepisy UE dają państwom członkowskim pewną elastyczność pod względem odstępstw i wyjątków dla naukowców, pozwalających zwiększyć ich mobilność, partnerstwo sugeruje skoordynowanie wysiłków w celu odpowiedniejszego korzystania z takich odstępstw. Podmioty odpowiedzialne za świadczenia emerytalne należy zachęcać do przyjęcia ogólnoeuropejskiego programu emerytalnego przeznaczonego dla naukowców, a firmy - do korzystania z usług podmiotów odpowiedzialnych za świadczenia emerytalne w innych państwach członkowskich UE. Według Komisji mobilni naukowcy mogliby w ten sposób odprowadzać składki na ten sam dodatkowy fundusz emerytalny pracując w różnych państwach UE, przy jednoczesnym przestrzeganiu obowiązujących w uczestniczących państwach członkowskich różnych przepisów socjalnych, emerytalnych i w zakresie prawa pracy. Innym obiecującym elementem partnerstwa jest ponadto zwiększenie atrakcyjności warunków pracy naukowców. W chwili obecnej kariera naukowa jest karierą niepewną, w szczególności w przypadku młodych naukowców, zatrudnianych często na czas określony. Według Komisji to właśnie takie umowy powstrzymują młodych ludzi od zostania niezależnymi badaczami. Z drugiej strony, starsi pracownicy naukowi zatrudnieni są często na czas nieokreślony, a awans zależy od stażu pracy, a nie od osiągnięć. Według Komisji ogranicza to motywację do zmiany ścieżki kariery. Dlatego też partnerstwo proponuje poprawę możliwości kariery młodych naukowców poprzez wprowadzenie rozwiązań typu flexicurity upraszczających procedurę zatrudniania i zwalniania pracowników, regularną ocenę, większą autonomię i lepsze szkolenia. Państwa członkowskie, podmioty finansujące i pracodawcy powinni stopniowo uelastyczniać umowne i administracyjne ramy pracy starszych naukowców promując tym samym osiągnięcia naukowe. Większość europejskich naukowców wciąż kształci się w tradycyjnym otoczeniu akademickim. Partnerstwo podkreśla potrzebę wyposażenia naukowców w nowe, w większym stopniu odpowiadające wymogom teraźniejszości umiejętności, dzięki którym będą potrafili zarządzać własnością intelektualną, ubiegać się o finansowanie projektów oraz założyć własną firmę. Pod koniec pierwszego etapu partnerstwa w 2010 r. przeprowadzona zostanie całościowa ocena sytuacji i wyników działań w ramach partnerstwa oraz rozważona zostanie potrzeba dalszych działań UE dotyczących pozostałych do rozwiązania problemów. W ten sposób Europa chce zachęcić swych najlepszych naukowców, by zostali, jednocześnie przyciągając z powrotem tych, którzy już wyjechali. W 2004 r. spośród prawie 400 tys. zagranicznych naukowców w USA ok. 100 tys. urodziło się w krajach UE-15. Liczba ta stanowi znaczny odsetek liczby 1,3 mln naukowców w UE, a są to prawdopodobnie naukowcy o wybitnych osiągnięciach w danej dziedzinie. Partnerstwo będzie przedmiotem obrad najbliższej Rady ds. Konkurencyjności, która odbędzie się w dniu 29 maja. Komisarz Potocnik wezwał ponadto państwa członkowskie sprawujące kolejne prezydencje UE, by rozważyły zwołanie wspólnych obrad Rad ds. Konkurencyjności i Spraw Społecznych w celu omówienia kwestii partnerstwa. "Byłby to pierwszy, a do tego silny sygnał dla środowiska naukowego" - powiedział komisarz. Europejskie partnerstwo na rzecz naukowców jest jednym z pięciu działań planowanych przez Komisję w celu urzeczywistnienia Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Pozostałe inicjatywy dotyczą zarządzania własnością intelektualną przez publiczne organizacje badawcze, ram prawnych dla paneuropejskich infrastruktur badawczych, wspólnego programowania i programów oraz międzynarodowej współpracy w dziedzinie nauki i technologii.