Wpływ czynników stresu na złożoność społeczną, od epoki brązu po późną epokę żelaza
Głównym celem projektu CoPOWER jest poznanie losów grup nieelitarnych, a także tych szczególnie marginalizowanych, w czasach najważniejszych zmian społecznych i środowiskowych. Wśród punktów zwrotnych na badanym obszarze znalazły się: koniec późnej epoki brązu w północnych Włoszech, klęski żywiołowe takie jak powódź w Padwie w czasie epoki żelaza oraz ekspansja Rzymu w Apulii w okresie wzrostu temperatur i rosnącej jałowości gleby. „Porównałam dane pochodzące z różnych zestawów danych (środowiskowych, osteologicznych itd.), a niektóre opracowałam na nowo, aby lepiej zrozumieć losy ludzi w czasie rozwoju społeczeństw miejskich”, mówi główna badaczka Elisa Perego, wspierana przez unijny program działań „Maria Skłodowska-Curie”. W ten sposób Perego, pracująca na Austriackiej Akademii Nauk, a obecnie honorowy pracownik naukowy na University College London, chce dowiedzieć się, jak władza funkcjonuje w społeczeństwie.
Bogactwo tematów
Perego zbadała nową próbkę pobraną z grobowców osób wykluczonych przez społeczeństwo z Frattesiny – jednym z najważniejszych ośrodków handlowych w środkowej części basenu Morza Śródziemnego z końca epoki brązu (ok. 1200–1000 r. p.n.e.). W swoim badaniu uwzględniła ona także najważniejszy cmentarz w rozwijającej się osadzie z epoki żelaza znajdujący się w dzisiejszej Padwie (z ok. 900–600 r. p.n.e.) a także małe gospodarstwa z Apulii, jednego z obszarów najbardziej podatnych na występowanie suszy w południowych Włoszech (z ok. 325–200 r. p.n.e). Materiały pobrane w Padwie wskazywały na powtarzające się, złożone rytuały, w ramach których składano ofiary ze zwierząt, wspólnie ucztowano, a nawet rozczłonkowywano ciała ludzi. „Co ciekawe, zauważyliśmy, że najbardziej szokujące przypadki miały miejsce w tym samym momencie w okresie powodzi. Okres ten charakteryzował się także licznymi zmianami w garncarstwie, organizacji osad oraz fazą pogarszania się klimatu, która rozpoczęła się ok. 800 r. p.n.e.” Projekt wysunął hipotezę, że niepokoje społeczne i stres środowiskowy mogły doprowadzić do rytualnego krzywdzenia ludzi i zwierząt. Z kolei badając przypadek z Apulii, Perego i jej współpracownik Rafael Scopacasa, adiunkt na wydziale historii na Uniwersytecie Federalnym Minas Gerais, zauważyli, że ludzie zakładali małe gospodarstwa rolne na bardzo wymagającym terenie, w okresie wzrostu temperatury. Perego zastanawia się, czy byli oni do tego zmuszeni przez lokalne elity miejskie. A może tworzyli nieelitarne grupy działające niezależenie, chcące w pełni wykorzystać większość nowych szans, takich jak zapotrzebowanie na nowe produkty rolne, kiedy Rzymianie zaczęli się pojawiać w tym rejonie? Na te pytania nadal trudno jest znaleźć odpowiedź.
Marginalizowane społeczności w czasach niepokojów społecznych
Studium przypadku Frattesiny skupiało się na osadzie otoczonej przez kilkaset grobów zawierających spopielone szczątki ludzkie. Wiele z tych grobów było wypełnionych darami i zgrupowanych w skupiska. Na tych samych cmentarzyskach pochowano także około 30 ludzi, których ciała nie zostały skremowane i których groby nie zawierały żadnych darów. Były to szczątki kobiet, dzieci i mężczyzn. Czasami byli oni chowani z twarzą skierowaną w dół, w rowie lub z dala od reszty grobów. Naukowcy ustalili, że pod jakimś względem różnili się oni od reszty społeczności. „Przyjrzeliśmy się ich kościom pod kątem występowania patologii, urazów lub czynników stresowych dla organizmu, takich jak niedożywienie czy choroba. Przeprowadziliśmy rożnego rodzaju analizy izotopowe, aby ustalić, czy pochodzili oni z okolicy czy też z obcych ziem oraz czym się żywili. Właśnie publikujemy wyniki naszej analizy. Z przyjemnością mogę oświadczyć, że nasza praca rzuca nowe światło na organizację społeczną we Frattesinie oraz jej związek z poprzednią cywilizacją, kulturą Terramare, czyli na zagadnienie od dawna badane w archeologii epoki żelaza we Włoszech!”, podsumowuje Perego.
Słowa kluczowe
CoPOWER, marginalizowane grupy, przemiany społeczne, Frattesina, Perego, Terramare, epoka żelaza, epoka brązu, analiza izotopowa
