Jak komedia może zmienić politykę?
Polityka to nie żarty. Ale czy na pewno? Wraz z pogłębiającym się rozczarowaniem polityką odczuwanym przez obywateli starych demokracji oraz druzgocącym wpływem pandemii COVID-19 na nasze zdrowie i gospodarki, wątpliwe decyzje polityczne mogą stać się obiektem żartów sfrustrowanych społeczeństw i komików. Jednak więź łącząca komedię i politykę jest znacznie głębsza. Już od czasów Platona komedia inspirowała myśl i filozofię polityczną, a wiele demonstracji politycznych w historii wykorzystywało techniki zapożyczone od komików. Problem w tym, że więź ta, jakkolwiek silna, wydaje się być ostatnio pomijana przez filozofów politycznych, którzy wolą skupiać się na tragedii lub całkowicie zapomnieć o sztuce. „Tragedia może otworzyć nam oczy na wewnętrzne napięcia i konflikty, które wymagają transformacji politycznej. Jednak przekonanie, że myśl polityczna opiera się na tragedii, nie pozwala dostrzec, że komedia stanowi oferuje inne spojrzenie na te same napięcia i konflikty”, wyjaśnia Thomas Khurana, były wykładowca filozofii na www.essex.ac.uk (Uniwersytecie Essex), obecnie profesor filozofii na Uniwersytecie Poczdamskim. Rzeczywiście warto odejść od właściwych tragedii prób moralizowania i racjonalizowania polityki, a zamiast tego skupić się na obrazie absurdu, przypadkowości, słabości i ułomności ludzkich działań, jaki prezentuje. Spojrzenie na komedię z perspektywy politycznej może ujawnić, że jest ona w gruncie rzeczy całkiem poważna. Dostrzegając w tym podejściu potencjał, Khurana i Birte Löschenkohl, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”, postanowili uporać się z błędnymi przekonaniami na temat wpływu politycznego komedii w ramach projektu Comedy and Politics (The Comedy of Political Philosophy. Democratic Citizenship, Political Judgment, and Ideals in Political Practice). „Uznaliśmy, że warto odkryć całą głębię literackiej i filozoficznej tradycji komedii politycznej. Sięgnęliśmy więc do dzieł najważniejszych autorów z różnych okresów: od starożytności, przez wczesną nowożytność, aż po współczesność. Szczególnie interesowali nas tacy autorzy jak Platon, Machiavelli, Hegel i Marks, którzy zyskali uznanie za swoje myśli polityczne, ale mało się mówi o wpływie, jaki mają na komedię”, mówi Löschenkohl. Wysiłki badaczy doprowadziły ich do wielu ciekawych wniosków. Choć Platon jest znany głównie z tego, że był przeciwny obecności sztuki w życiu politycznym, uważał, że komedia może łagodzić napięcia pomiędzy ideałami politycznymi a rzeczywistością korupcji politycznej. Z kolei krytyczne nastawienie Marksa do kapitalizmu i jego refleksje na temat możliwości przemiany tego systemu okazały się opierać na technikach komediowych.
Najważniejsze współczesne wyzwania
Badacze z projektu Comedy and Politics uważnie przyglądają się także wydarzeniom w naszej dzisiejszej kulturze politycznej. W pierwszej kolejności analizują zaskakujące powiązania komedii i autorytaryzmu, które każą nam się zastanowić nad pozytywnym wpływem komedii. Starają się także ustalić, które rozwiązania przez nią oferowane mogą zostać zastosowane w odpowiedzi na obecne wyzwania polityczne, takie jak zmiana klimatu. „Odpowiednie reakcje polityczne na te wyzwania będą wymagały uznania ludzkich ograniczeń i bezbronności, a jednocześnie konfrontacji z arogancją i pychą, które naznaczają wszystkie nasze współczesne próby opanowania natury. Wydaje się, że utknęliśmy w martwym punkcie, którym jest albo całkowite zaprzeczenie albo poddanie się tragicznym scenariuszom zagłady”, dodaje Löschenkohl. „Żadne z nich nie pomoże nam poradzić sobie z tym bałaganem i jego systematyczną niesprawiedliwością. Możemy skorzystać z rozwiązań, jakie oferuje komedia, zarówno po to, by dostrzec absurdalność naszych obecnych prób opanowania i zmiany natury, jak i po to, by w oparciu o naszą własną słabość i zależność nauczyć się działać”. Jednym z głównych osiągnięć projektu jest ustalenie różnic pomiędzy komedią złudzeń a fantastyczną. „Odrzucenie teorii, że komedia może kształtować myśl polityczną wiąże się z faktem, że wszelka komedia jest na ogół utożsamiana z gatunkiem komedii złudzeń: daje nam fałszywą nadzieję, zachęca do myślenia życzeniowego lub przedstawia wyidealizowany obraz magicznych środków zaradczych”, zauważa Khurana. „Tym projektem chcieliśmy udowodnić, że istnieje jeszcze inna tradycja komedii politycznej – komedia fantastyczna. Kiedy już poznamy podstawowe różnice między nimi, odkryjemy formę nadziei politycznej w komedii, która nie opiera się na złudzeniach i oszukiwaniu samego siebie”. Löschenkohl i Khurana mają nadzieję, że projekt Comedy and Politics ostatecznie przyczyni się do dywersyfikacji perspektyw w teorii politycznej, jednocześnie wyposażając współczesny dyskurs o nowe narzędzia pomagające w lepszym zrozumieniu znaczenia komedii pod względem politycznym i filozoficznym.
Słowa kluczowe
Comedy and Politics, komedia, polityka, Marx, Platon, autorytaryzm, zmiana klimatu, myśl polityczna, filozofia
