Skip to main content
European Commission logo print header

The Comedy of Political Philosophy. Democratic Citizenship, Political Judgment, and Ideals in Political Practice.

Article Category

Article available in the following languages:

Jak komedia może zmienić politykę?

Czy komedia może stać się inspiracją dla nowego podejścia do polityki? Zespół projektu Comedy and Politics zbadał historyczną relację między tymi dwoma obszarami i jej potencjalny wpływ na przyszłe procesy polityczne.

Społeczeństwo icon Społeczeństwo

Polityka to nie żarty. Ale czy na pewno? Wraz z pogłębiającym się rozczarowaniem polityką odczuwanym przez obywateli starych demokracji oraz druzgocącym wpływem pandemii COVID-19 na nasze zdrowie i gospodarki, wątpliwe decyzje polityczne mogą stać się obiektem żartów sfrustrowanych społeczeństw i komików. Jednak więź łącząca komedię i politykę jest znacznie głębsza. Już od czasów Platona komedia inspirowała myśl i filozofię polityczną, a wiele demonstracji politycznych w historii wykorzystywało techniki zapożyczone od komików. Problem w tym, że więź ta, jakkolwiek silna, wydaje się być ostatnio pomijana przez filozofów politycznych, którzy wolą skupiać się na tragedii lub całkowicie zapomnieć o sztuce. „Tragedia może otworzyć nam oczy na wewnętrzne napięcia i konflikty, które wymagają transformacji politycznej. Jednak przekonanie, że myśl polityczna opiera się na tragedii, nie pozwala dostrzec, że komedia stanowi oferuje inne spojrzenie na te same napięcia i konflikty”, wyjaśnia Thomas Khurana, były wykładowca filozofii na www.essex.ac.uk (Uniwersytecie Essex), obecnie profesor filozofii na Uniwersytecie Poczdamskim. Rzeczywiście warto odejść od właściwych tragedii prób moralizowania i racjonalizowania polityki, a zamiast tego skupić się na obrazie absurdu, przypadkowości, słabości i ułomności ludzkich działań, jaki prezentuje. Spojrzenie na komedię z perspektywy politycznej może ujawnić, że jest ona w gruncie rzeczy całkiem poważna. Dostrzegając w tym podejściu potencjał, Khurana i Birte Löschenkohl, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”, postanowili uporać się z błędnymi przekonaniami na temat wpływu politycznego komedii w ramach projektu Comedy and Politics (The Comedy of Political Philosophy. Democratic Citizenship, Political Judgment, and Ideals in Political Practice). „Uznaliśmy, że warto odkryć całą głębię literackiej i filozoficznej tradycji komedii politycznej. Sięgnęliśmy więc do dzieł najważniejszych autorów z różnych okresów: od starożytności, przez wczesną nowożytność, aż po współczesność. Szczególnie interesowali nas tacy autorzy jak Platon, Machiavelli, Hegel i Marks, którzy zyskali uznanie za swoje myśli polityczne, ale mało się mówi o wpływie, jaki mają na komedię”, mówi Löschenkohl. Wysiłki badaczy doprowadziły ich do wielu ciekawych wniosków. Choć Platon jest znany głównie z tego, że był przeciwny obecności sztuki w życiu politycznym, uważał, że komedia może łagodzić napięcia pomiędzy ideałami politycznymi a rzeczywistością korupcji politycznej. Z kolei krytyczne nastawienie Marksa do kapitalizmu i jego refleksje na temat możliwości przemiany tego systemu okazały się opierać na technikach komediowych.

Najważniejsze współczesne wyzwania

Badacze z projektu Comedy and Politics uważnie przyglądają się także wydarzeniom w naszej dzisiejszej kulturze politycznej. W pierwszej kolejności analizują zaskakujące powiązania komedii i autorytaryzmu, które każą nam się zastanowić nad pozytywnym wpływem komedii. Starają się także ustalić, które rozwiązania przez nią oferowane mogą zostać zastosowane w odpowiedzi na obecne wyzwania polityczne, takie jak zmiana klimatu. „Odpowiednie reakcje polityczne na te wyzwania będą wymagały uznania ludzkich ograniczeń i bezbronności, a jednocześnie konfrontacji z arogancją i pychą, które naznaczają wszystkie nasze współczesne próby opanowania natury. Wydaje się, że utknęliśmy w martwym punkcie, którym jest albo całkowite zaprzeczenie albo poddanie się tragicznym scenariuszom zagłady”, dodaje Löschenkohl. „Żadne z nich nie pomoże nam poradzić sobie z tym bałaganem i jego systematyczną niesprawiedliwością. Możemy skorzystać z rozwiązań, jakie oferuje komedia, zarówno po to, by dostrzec absurdalność naszych obecnych prób opanowania i zmiany natury, jak i po to, by w oparciu o naszą własną słabość i zależność nauczyć się działać”. Jednym z głównych osiągnięć projektu jest ustalenie różnic pomiędzy komedią złudzeń a fantastyczną. „Odrzucenie teorii, że komedia może kształtować myśl polityczną wiąże się z faktem, że wszelka komedia jest na ogół utożsamiana z gatunkiem komedii złudzeń: daje nam fałszywą nadzieję, zachęca do myślenia życzeniowego lub przedstawia wyidealizowany obraz magicznych środków zaradczych”, zauważa Khurana. „Tym projektem chcieliśmy udowodnić, że istnieje jeszcze inna tradycja komedii politycznej – komedia fantastyczna. Kiedy już poznamy podstawowe różnice między nimi, odkryjemy formę nadziei politycznej w komedii, która nie opiera się na złudzeniach i oszukiwaniu samego siebie”. Löschenkohl i Khurana mają nadzieję, że projekt Comedy and Politics ostatecznie przyczyni się do dywersyfikacji perspektyw w teorii politycznej, jednocześnie wyposażając współczesny dyskurs o nowe narzędzia pomagające w lepszym zrozumieniu znaczenia komedii pod względem politycznym i filozoficznym.

Słowa kluczowe

Comedy and Politics, komedia, polityka, Marx, Platon, autorytaryzm, zmiana klimatu, myśl polityczna, filozofia

Znajdź inne artykuły w tej samej dziedzinie zastosowania