Od źródła zasobów po rezerwat: kształtowanie się tożsamości regionów polarnych
Idea ochrony środowiska w regionach polarnych nie zawsze polegała na ochronie wrażliwych środowisk przed ludźmi. W latach 40. i 50. XX wieku Stany Zjednoczone były bardziej zainteresowane ochroną ludzi przed trudnym środowiskiem. Choć pogląd ten utrzymuje się do dziś, został stopniowo wzbogacony o obawy związane z poszukiwaniem złóż gazu i ropy, nadmiernymi polowaniami, ruchem pojazdów gąsienicowych i eksploatacją minerałów. Peder Roberts, profesor nadzwyczajny historii współczesnej na Uniwersytecie w Stavanger w Norwegii i badacz w Królewskim Instytucie Technologicznym KTH w Szwecji, twierdzi, że badacze poznali zaledwie wierzchołek góry lodowej, która w rzeczywistości jest bardzo zawiłą siecią zmieniających się perspektyw i narracji. „Poprzez samo poszerzenie zakresu dostępnych materiałów można dokonać bardzo wielu nowych odkryć. Dlatego też dzięki dofinansowaniu z Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych do udziału w projekcie GRETPOL (Greening the Poles: Science, the Environment, and the Creation of the Modern Arctic and Antarctic) zaangażowałem antropologów i politologów potrafiących porozumiewać się w różnych językach, od fińskiego po japoński i od rosyjskiego po hiszpański. Dzięki temu udało nam się odkryć wiele nieznanych historii i perspektyw dotyczących środowisk polarnych, które wykraczają daleko poza anglojęzyczne narracje”, wyjaśnia. Planując swój projekt, Roberts miał na względzie dwa kluczowe pytania. Pierwszym z nich było pytanie o to, jakie były różne polityczne i kulturowe znaczenia związanych ze środowiskiem obaw w latach 1945–1991. Drugim było pytanie o to, w jakim stopniu historie te dotyczyły zmiany, a w jakim ciągłości, i dlaczego. „To jasne, że możemy zidentyfikować pewne momenty ważnych zmian”, mówi Roberts. „Nastąpiły one w późnych latach sześćdziesiątych i wczesnych latach siedemdziesiątych, kiedy Arktykę ogarnął globalny rozkwit ekologizmu, w latach osiemdziesiątych, kiedy reformy [radzieckiego przywódcy Michaiła] Gorbaczowa otworzyły nowe możliwości współpracy środowiskowej w Arktyce, i kiedy debaty nad globalną sprawiedliwością ekonomiczną połączone z obawami o środowisko spowodowały poważne zmiany w zarządzaniu środowiskiem Antarktyki”. Zmiany te były czasami bardzo szybkie, dodaje, powołując się na legalizację polowań na niedźwiedzie polarne w Norwegii w latach 60., a następnie zmianę podejścia i przyjęcie konwencji zakazującej takich polowań do 1973 roku.
Brak łatwych odpowiedzi
Zakres ustaleń w ramach projektu GRETPOL jest szeroki. Podczas badań nad radzieckimi połowami kryla antarktycznego badaczka Tayana Arakchaa natknęła się na skandal korupcyjny z udziałem japońskiej yakuzy, a także na dawne wierzenia, jakoby kryć miał właściwości afrodyzjakalne. Działania Dmitrija Arzyutova ujawniają historię badania szczątków mamutów włochatych przez radzieckich badaczy, które zawierały opisy tego, jak smakuje mięso rozmrożonego i ugotowanego mamuta. W dalszej pracy Roberts zajął się rolą, jaką odegrał kolonializm w naszym postrzeganiu regionów polarnych, oraz tym, czy koncepcję tę można zastosować do zwierząt, powstania rdzennych ruchów politycznych, a nawet znaczenia słowa „rozwój”. Wyjaśnia: „Uderzyło nas, choć nie zdziwiło, konsekwentne przekonanie rządów, biurokratów, przedsiębiorców i szerokiej opinii publicznej, że eksploatacja zasobów polarnych jest nieunikniona. Pytanie brzmiało, czy rozwój powinien być uporządkowany czy nieuporządkowany. Sposób, w jaki przeszliśmy od takich poglądów do moratoriów dotyczących wydobycia zasobów na Antarktydzie, pokazuje, jak bardzo powinniśmy pozostać sceptyczni wobec twierdzeń, że jakikolwiek rozwój jest nieunikniony lub naturalny”. Nie powinniśmy lekceważyć tego, jak szybko mogą zmieniać się postawy. Jak podsumowuje Roberts: „Zespół projektu GRETPOL nie daje ostatecznie prostych odpowiedzi na pytanie, jak rozwiązać kryzys klimatyczny, ale jasno pokazuje, że zarządzanie środowiskiem nie polega tylko na wyborze najlepszej drogi spośród dostępnych, naukowo uzasadnionych opcji. Określenie, co stanowi problem środowiskowy, jest kwestią nie tylko wiedzy, ale także władzy, która pozwala powiedzieć, co faktycznie jest problemem i dla kogo.
Słowa kluczowe
GRETPOL, regiony polarne, Arktyka, Antarktyka, klimat, środowisko, kolonializm, perspektywa
