Znaczenie gatunków założycielskich przed powstaniem rolnictwa
Mianem ośmiu upraw założycielskich określamy osiem gatunków roślin – pszenicę samopszę i płaskurkę, jęczmień, soczewicę, groch, ciecierzycę, wykę soczewicowatą oraz len.Dotychczas świat nauki uważał je za najwcześniejsze kultywary, czyli udomowione odmiany roślin, które zostały rozprzestrzenione na inne obszary przez wczesne społeczności rolnicze ery neolitu w południowo-zachodniej Azji, które z nich korzystały. Zespół finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu Founders realizowanego dzięki wsparciu działania „Maria Skłodowska-Curie” postawił sobie za cel ocenę roli, jaką odegrały gatunki założycielskie w czasie poprzedzającym okres rozwoju rolnictwa neolitycznego. „Postawiliśmy sobie za cel ocenę wzrostu znaczenia tych roślin w codziennej diecie ówczesnych ludzi oraz analizę procesu, w wyniku którego stały się dla nich podstawowymi pokarmami roślinnymi", wyjaśnia Amaia Arranz-Otaegui, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”. Aby tego dokonać, badacze zastosowali podejście wykraczające poza granice konwencjonalnych metod archeobotanicznych. Postanowili bowiem przyjrzeć się temu zagadnieniu przeprowadzając interdyscyplinarne analizy zwęglonych szczątków pożywienia, które przygotowywali i spożywali ostatni łowcy-zbieracze i pierwsi rolnicy. „Naszym celem było uzyskanie rewolucyjnych dowodów z pierwszej ręki, które miały pozwolić nam na ponowną analizę czynników, które wpłynęły na rozwój uprawy roślin oraz proces ich udomowienia w południowo-zachodniej Azji. Jednocześnie chcieliśmy także podkreślić znaczenie pozostałości żywności w archeologii”, wyjaśnia Arranz-Otaegui.
Okres neolitu i strategie przeżycia oparte na roślinach
Wszystkie dane oraz informacje zgromadzone w toku realizacji projektu pozostają przedmiotem trwających badań. „Już teraz możemy powiedzieć, że z dostępnych danych wynika, iż ostatnie społeczności myśliwsko-zbierackie i pierwsze społeczności rolnicze zamieszkujące tereny południowo-zachodniej Azji wykorzystywały szereg roślin, które nie należą do grupy gatunków założycielskich. Należały do nich między innymi odmiany z rodzin ciborowatych i kapustowatych”, zauważa Arranz-Otaegui. Ponadto zespołowi udało się znaleźć zboża takie jak pszenica czy jęczmień a także rośliny strączkowe takie jak soczewica, jednak najczęściej występowały one w okresie wczesnego neolitu. „Choć wciąż jesteśmy jeszcze na wstępnym etapie prac, wyniki naszych badań oraz analizy zgromadzonych do tej pory znalezisk archeobotanicznych pokazują, że łowcy-zbieracze żyjący w okresie epipaleolitu rzadko spożywali rośliny wymieniane wśród ośmiu gatunków założycielskich”, informuje Arranz-Otaegui. Zmiana nastąpiła w okresie neolitu, kiedy upowszechniło się spożycie zbóż i roślin strączkowych, choć na wczesnych etapach rozwoju rolnictwa tylko niektóre z gatunków założycielskich były eksploatowane z pewną regularnością. „W ramach prac stwierdziliśmy, że neolit był okresem dynamicznych zmian, w którym występowało wiele strategii przetrwania opartych na roślinach, które istniały równolegle z rolnictwem, a ówcześni ludzie spożywali rośliny należące do gatunków innych niż założycielskie”, potwierdza Arranz-Otaegui. Badacze stwierdzili także, że nowoczesne opisy ludzkich jadłospisów oraz rolnictwa zaburzyły nasze rozumienie początków tej praktyki w południowo-zachodniej Azji, kładąc zbyt duży nacisk na znaczenie konkretnych zbóż i roślin strączkowych, a zarazem pomijając wykorzystanie innych roślin jadalnych.
Jedzenie podstawą badań archeobotanicznych
Badania szczątków pokarmowych w archeologii stanowią względną rzadkość. „Tego rodzaju amorficzne pozostałości nie były dotychczas systematycznie katalogowane i analizowane. Projekty takie jak nasz mogą doprowadzić do rozwoju dziedziny archeologii poprzez koncentrację na badaniach szczątków żywności w ramach analiz archeobotanicznych oraz zaprezentowanie ich jako potencjalnego źródła podstawowych dowodów empirycznych na temat prehistorycznych praktyk przygotowywania i spożywania pokarmów roślinnych”, zauważa Arranz-Otaegui. W przyszłości prace związane z projektem mogą pozwolić na odkrywanie powiązań między historycznymi i współczesnymi kulturami żywieniowymi. „Analiza archeologicznych szczątków żywności może wskazać nam źródło pochodzenia niektórych produktów spożywczych, które uważamy za kluczowe w naszym życiu, a także dostarczyć cennych informacji na potrzeby trwających debat dotyczących rozwoju ludzkiej diety, strategii przeżycia oraz kuchni”, podsumowuje Arranz-Otaegui.
Słowa kluczowe
Founders, gatunki założycielskie, południowo-zachodnia Azja, rolnictwo, szczątki żywności, spożycie roślin, udomowienie roślin
