Odkrywanie tajemnic rzymskich fortyfikacji pustynnych
W czwartym wieku naszej ery Cesarstwo Rzymskie wzniosło serię fortów i ufortyfikowanych osad w oazie Charga na zachodniej pustyni Egiptu. Struktury te były strategicznie rozmieszczone tak, aby przecinać szlaki karawan wjeżdżających i wyjeżdżających z oazy. „Architektura wszystkich tych osad jest bardzo podobna. Wiele z nich składa się ze zwartej osady zbudowanej wokół centralnego budynku przypominającego fort o wysokich murach, wieżach na planie kwadratu lub okręgu i rzędach sklepionych pomieszczeń wokół centralnego dziedzińca”, wyjaśnia Corinna Rossi, profesor egiptologii na Politechnice Mediolańskiej. Te przygraniczne osady wykorzystywały również systemy rolnicze i techniki nawadniania na dużą skalę oparte na budowie bardzo długich kanałów zwanych „qanawat” (arab. kanał). Ten system podziemnych kanałów zapewnia wysoką wydajność w suchych środowiskach, takich jak obrzeża oaz, a jego budowa wymagała znacznych wysiłków. „Sugeruje to udział scentralizowanej władzy, a nie osobistą inicjatywę małych lokalnych społeczności”, mówi Rossi. „Wszystko to wskazuje na zakrojony na szeroką skalę program eksploatacji tego obszaru, zarówno pod względem użytkowania gruntów, jak i kontroli nad szlakami karawan”. W ramach projektu L.I.F.E. finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, Rossi i jej zespół zbadali niektóre z tych osad, aby lepiej zrozumieć rzymskie strategie okupacyjne na tym pustynnym obszarze.
Badanie osady Umm al-Dabadib
Zamiarem zespołu projektu L.I.F.E. było rozpoczęcie pierwszych wykopalisk archeologicznych w osadzie Umm al-Dabadib. Jednak wkrótce po rozpoczęciu projektu władze egipskie ograniczyły dostęp do całej Pustyni Zachodniej ze względów bezpieczeństwa. Aby temu zaradzić, zespół zdecydował się na zdalną analizę terenu, tak jakby badał go za pomocą niematerialnych anten. Naukowcy połączyli wszystkie dostępne informacje z przestrzennym modelem osady i stworzyli złożony zestaw danych, który można badać z wielu punktów widzenia. Dzięki metrologicznym badaniom ruin zespół odkrył, że te budynki z późnego okresu istnienia Cesarstwa Rzymskiego zostały wzniesione w oparciu o starożytną egipską jednostkę miary, łokieć stary. Odkrycie to dostarczyło najnowszych dowodów na wykorzystanie jej w budownictwie, rozszerzając jej znane zastosowanie do IV wieku naszej ery. Dzięki nowemu zrozumieniu geometrii budynków z późnego okresu istnienia Cesarstwa Rzymskiego naukowcy opracowali innowacyjną metodę wysuwania hipotez przestrzennych dotyczących zakopanych części. Ostatecznie, gdy pustynia została ponownie otwarta na działania badawcze, ukierunkowane wykopaliska zespołu potwierdziły teorie postawione na podstawie zdalnej analizy. Aby zdalnie zbadać otoczenie osady, „wykorzystaliśmy szeroko zdjęcia satelitarne i udało nam się zrekonstruować ruchy ludzi i obiektów w oazie Charga i na Pustyni Zachodniej ogółem oraz zidentyfikować rzeczywisty, nieoczekiwanie duży zasięg obszarów górniczych, które rozsiane były po terenie oazy”, wyjaśnia Rossi. „Prawdopodobnie stanowiło to bardzo ważny element dyskursu w starożytności – bardziej niż sądzono do tej pory”, dodaje.
Strategia kontroli nad pustynnymi szlakami
Najważniejszym praktycznym rezultatem projektu było wykazanie, w jaki sposób władze rzymskie dostosowały swoje podejście do kontrolowania granic Cesarstwa w oparciu o specyficzne cechy każdej lokalizacji. Oficerom zaznajomionym z regionem, jego terenem i dostępnymi zasobami powierzano realizację operacji na dużą skalę, które opierały się na lokalnej ludności i bezpośrednio ją w nie angażowały – prawdopodobnie był to powszechny proces na całej pustynnej granicy. „Wygląda na to, że władze rzymskie opracowały szeroko zakrojony plan ożywienia potencjału rolniczego oazy, a zwłaszcza wykorzystania jej zasobów mineralnych”, mówi Rossi. „Wojskowa kontrola skrzyżowania dróg musiała odegrać ważną rolę, ale nie była jedynym powodem tej ważnej operacji strategicznej”.
Słowa kluczowe
L.I.F.E., Cesarstwo Rzymskie, kontrola, granica, pustynia, strategiczny, szlaki, teren, nawadnianie
