Afrykańskie spojrzenie na osoby starsze i technologię
Kinszasa, stolica Demokratycznej Republiki Konga i trzecia co do wielkości aglomeracja na kontynencie, jest miastem stosunkowo zaawansowanym pod względem technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK). Młodsze i średnie pokolenia wydają się swobodnie korzystać z komunikacji TIK, takich jak telewizja czy Internet, natomiast nie ma pewności, czy podobnie jest w przypadku osób starszych. Zależności te badano w ramach finansowanego ze środków UE projektu ICTS IN KIN. Przyglądając się, w jaki sposób mieszkańcy Kinszasy w wieku ponad 65 lat korzystają z różnych TIK, uczeni badali, w jaki sposób technologie te kształtują uczestnictwo osób starszych w życiu społecznym. Posiłkując się wywiadami, obserwacjami i kwestionariuszami zespół połączył antropologię TIK z badaniami antropologicznymi dotyczącymi starzenia się. Zgromadzono dane jakościowe, aby zbadać, w jaki sposób starsi mieszkańcy Kinszasy radzą sobie z TIK. Zespół badał osoby starsze mieszkające same oraz z krewnymi, a także mieszkańców domów starości w Kinszasie. Zgromadzono dane statystyczne pochodzące od operatorów sieci komórkowych, stacji radiowych i telewizyjnych oraz stosownych ministerstw i sklepów sprzedających odbiorniki radiowe i telewizyjne oraz telefony komórkowe. Współpracowano także z organizacjami pozarządowymi oraz lokalnym uniwersytetem, a efektem końcowym prac było sześć artykułów badawczych i rozdziałów książkowych. Publikacje koncentrują się na dwóch głównych zagadnieniach. Pierwsze z nich dotyczy roli radia, telewizji i telefonii komórkowej w życiu osób starszych w Kinszasie. W tym kontekście badacze odnotowali, w jaki sposób dzieci i wnuki pomagają osobom starszym na przykład w nawiązywaniu połączeń przez telefony komórkowe. Ta obserwacja przeczy stereotypowej opinii, zgodnie z którą osoby starsze nie korzystają z telefonów komórkowych. Interesujące jest także korzystanie osób starszych z przestarzałych lub wadliwych odbiorników radiowych i telewizyjnych, które nierzadko używane są w połączeniu z nowszymi technologiami. Te starsze odbiorniki radiowe mogą być postrzegane jako symbol sieci społecznych, z których osoby starsze dawniej korzystały i do których są przywiązane, głównie z powodów nostalgicznych. Dla niektórych osób stare odbiorniki radiowe i telewizyjne są także szansą na poprawę sytuacji ekonomicznej, gdy można jest sprzedać w całości lub na części (np. baterie, kineskopy itp.). Drugim ważnym obszarem jest udział osób starszych z Kinszasy w lokalnych programach telewizyjnych w ramach koncepcji afrykańskich działań na rzecz starszych mieszkańców miast. Są one także związane z przypominaniem muzyki i kultury lat 50. i 60. ub. wieku, odwoływaniem się do dawnych wartości, nostalgii, a nawet pozwalają spojrzeć na osoby starsze jako ekspertów znających przeszłość społeczną i kulturową miasta. Te audycje telewizyjne mają istotne implikacje społeczne, ponieważ przedstawiają osoby starsze w pozytywnym świetle i zwalczają opinie, zgodnie z którymi są one obciążeniem dla społeczeństwa, a czasem nawet wiedźmami, które używają okultystycznych mocy, by utrudnić życie młodszym pokoleniom. To nowe spojrzenie na sposoby korzystania z TIK przez osoby starsze w Kinszasie może stać się inspiracją dla kolejnych badań dotyczących zależności między osobami starszymi a kulturą popularną. Może też zostać wykorzystane w innych powiązanych dziedzinach, takich jak pośrednictwo medialne, gospodarka komunalna, opieka medyczna oraz przynależność do społeczeństwa zaawansowanego technologicznie. Tego rodzaju badania mogę potencjalnie zmienić nasze spojrzenie na rolę technologii w życiu społecznym oraz osób starszych w społeczeństwie. Omawiane prace mogę też przyczynić się do poprawy stosunków z grupami zmarginalizowanymi.
Słowa kluczowe
Osoby starsze, technologia, telefon komórkowy, telewizja, technologie informacyjno-komunikacyjne, badania antropologiczne, starzenie się, radio, osoby starsze w miastach, społeczeństwo zaawansowane technologicznie
