Pochodzenie współpracy, obywatelskości i instytucji wymiany pieniężnej
Przez większość swojej historii ewolucyjnej ludzie żyli w małych grupkach, których przetrwanie zależało od współpracy i wzajemnej pomocy. Rozwój tych zachowań był ewidentnie wspierany przez selekcję naturalną, natomiast znacznie mniej oczywiste są mechanizmy ewolucyjne współpracy między dużymi grupami nieznajomych. W ramach finansowanego ze środków UE projektu STRANGERS (Cooperation among strangers: Experiments with social norms, institutions, and money) badacze przyjrzeli się znaczeniu czynników kulturowych, instytucjonalnych i ekonomicznych dla promowania współpracy. Jeden kierunek badań dotyczył pochodzenia różnic między północnymi i południowymi regionami Włoch pod względem obywatelskości, a drugi ustalenia roli pieniędzy w wymianach społecznych. Tradycyjne próby wyjaśnienia różnic między Północą a Południem Włoch opierają się przede wszystkim na lokalnych różnicach w zachętach oraz różnych reakcjach indywidualnych na podobne korzyści. Wyniki projektu wskazują jednak na niezaprzeczalną rolę norm i wartości społecznych. Wniosek ten sformułowano na podstawie obserwacji, że w obliczu takich samym okazji mieszkańcy Północy są bardziej skłonni do współpracy. Samo zrównoważenie struktury motywacji w różnych regionach nie wystarczyłoby do wyeliminowania podziału Północ-Południe, ponieważ wynika on również ze znacznie wolniej zmieniających się różnic kulturalnych. Wnioski projektu STRANGERS pozwoliły też wykluczyć hipotezy, że różnice w skuteczności współpracy mogą wynikać z różnej tolerancji ryzyka, altruizmu, gromadzenia kapitału społecznego lub przedkładania dobra rodziny nad normy moralne. Badaczom udało się uzyskać nową wiedzę na temat roli pieniędzy w promowaniu współpracy poprzez odkrycie uzasadnień behawioralnych dla istnienia pieniędzy. Dobrowolna współpraca w dużych społecznościach nieznajomych jest często utrudniona z racji braku zaufania. Pieniądze stanowią zastępczą metodę budowania zaufania — współpraca dziś wiąże się z odwzajemnionymi korzyściami w przyszłości. Gdy tylko zostanie ustalona konwencja wymiany pieniężnej, zastępuje ona normy wymiany podarunków. Pieniądz wypiera proste normy odwzajemniania przysług. Prace projektu STRANGERS przyczyniły się do poznania pochodzenia pieniądza jako instytucji społecznej i alternatywy dla dobrowolnej współpracy. Pozwoliło to poznać szersze aspekty kapitału społecznego i zapobiegania konfliktom organizacyjnym.
Słowa kluczowe
Współpraca, pieniądze, nieznajomi, zaufanie, normy społeczne, obywatelskość
