(Nie)przewidywalność w fizyce
Przed realizacją projektu RANPHYS (Randomness and irreversibility in physics) badania nad uogólnionymi podejściami do nieprzewidywalności były ograniczone. Przekonanie, że wyniki pomiarów kwantowych są z natury rzeczy nieprzewidywalne, oparte było na rezultatach badań teoretycznych, na przykład twierdzenia Kochena-Speckera. Aby dokładnie zrozumieć nieprzewidywalność kwantową, konieczne jest zastosowanie modeli ogólnych. Model RANPHYS wykorzystuje zdolność agenta predykcyjnego do dokładnego i powtarzalnego przewidywania wyników eksperymentu przy użyciu informacji wyodrębnionych z otoczenia przez agenta. Co ważne, uwzględnia on ograniczenia epistemiczne obserwatora. Naukowcy posłużyli się teorią obliczalności, która powstała w latach 30. ub. wieku wraz z badaniem obliczalnych funkcji i tzw. stopni Turinga, by wypracować informacyjno-teoretyczne podejście do nieprzewidywalności. Przy pomocy tego modelu, zrelatywizowanego w odniesieniu do środków agenta predykcyjnego, możliwe jest spójne analizowanie relatywistycznych systemów fizycznych i teorii. Model RANPHYS jest nieprobabilistyczny, co może być cechą nadmiernie restrykcyjną, biorąc pod uwagę fakt, że wysoce prawdopodobne wyniki wydają się przewidywalne. Mimo to, niepewność wciąż występująca przy wysokim prawdopodobieństwie stanowi ważny nieprzewidywalny aspekt procesów fizycznych. Z drugiej strony, pewność jest potrzebna, jeżeli przewidywania modelu mają objąć określone właściwości systemów fizycznych. Naukowcy wykorzystali ten nowy model do zbadania nieprzewidywalności różnych zjawisk kwantowych. Ustalili, że komplementarność kwantowa prowadzi do pewnej formy zrelatywizowanej nieprzewidywalności, która jest słabsza niż nieokreśloność Kochena-Speckera. Wyniki projektu EUFABA zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym.
Słowa kluczowe
Nieprzewidywalność, model nieprobabilistyczny, RANPHYS, teoria obliczalności, układy fizyczne, zjawiska kwantowe
