Sprawdzanie, czy warunki środowiskowe mogą prowadzić do przemocy
Dowody na to, że nierówności w zasobach naturalnych mogą powodować napięcia społeczne, co może skutkować wybuchem konfliktu, już istnieją. Ale jakkolwiek logiczne jest takie połączenie, propozycja powiązań między klimatem i konfliktem jest kontrowersyjna. Zespół projektu CLIMCONFLICT analizował, w jakim stopniu ekstremalne warunki pogodowe wpływały na strategie przetrwania w średniowiecznym społeczeństwie oraz na produkcję żywności i bezpieczeństwo. „Stopień, w jakim warunki klimatyczne mogą wpływać na konflikt, pozostaje niedostatecznie zbadany”, mówi główny badacz, dr Francis Ludlow. Aby zidentyfikować i scharakteryzować pełen zakres możliwych powiązań między klimatem i konfliktem, należy zestawić wiele parametrów klimatycznych z szerokim wachlarzem rodzajów konfliktów: dużych lub małych, zorganizowanych bądź spontanicznych. „Krytycznym wyzwaniem jest odkrycie złożonych szlaków łączących konflikt z klimatem, które leżą u podstaw zaobserwowanych korelacji, a także identyfikacja kontekstów społecznych i gospodarczych, które mogą zwiększyć wrażliwość na zmiany klimatyczne, podnosząc w ten sposób ryzyko przemocy i konfliktów”. Złożona układanka Stosując podejścia z dziedziny klimatologii historycznej, zespół projektu chciał odtworzyć przeszłe warunki klimatyczne poprzez wykorzystanie źródeł historycznych, a także zbadać wpływ tych warunków na społeczeństwo. W badaniach przeanalizowano pisemne dowody wpływu klimatycznego wybuchów wulkanicznych opisanych w średniowiecznych kronikach znanych jako „Roczniki irlandzkie”. Przeanalizowano także dowody na występowanie ekstremalnych warunków klimatycznych w przeszłości na podstawie badań pierścieni drzew. „Wykorzystaliśmy obiektyw historii do zbadania, w jaki sposób ludzkość oddziaływała na środowisko i ulegała jego wpływom”. Dr Ludlow stwierdził, żesame Roczniki irlandzkie zawierają bezpośrednie stwierdzenia łączące warunki pogodowe z występowaniem przemocy i konfliktów. W 1465 r. doszło do wybuchu przemocy spowodowanego przynajmniej częściowo przez ograniczenie dostępności zasobów. Roczniki z Connacht opisują, że nadeszły: „wielkie mrozy i śnieg oraz burzliwa pogoda, tak że w ziemi nie rosło żadne ziele, a na drzewach nie pojawiały się żadne liście aż do święta św. Brendana [16 maja], ale każdy mężczyzna, który był silniejszy, siłą zabierał żywność od kapłana w kościele...” Również w innych miejscach teksty wskazują na pewne powiązanie (np. między trudnymi warunkami pogodowymi a plądrowaniem kościołów w 1077 r.). Podobne przykłady dotyczą przypadków migracji wewnętrznych lub przemieszczania się ludności w średniowiecznej Irlandii, sugestywnie wiążąc je z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi i/lub głodem. Obszerne informacje w Rocznikach irlandzkich o ekstremalnych opadach, temperaturach, sile wiatru i związanych z tym oddziaływaniach (niepokoje społeczne, niedobór żywności i głód, masowa śmiertelność) mogą zatem zostać dobrze wykorzystane. Mogą rzucić nieco światła na dynamikę społeczną, która leży u podstaw wszelkich obserwowanych powiązań między konfliktami a zjawiskami klimatycznymi. Ale pomimo ich mocnych stron, informacje w Rocznikach irlandzkich są niekompletne i mogą być uzupełnione danymi z archiwów historii naturalnej. Odczyt danych z pierścienia Wzrost dębów irlandzkich jest uzależniony od warunków pogodowych, w tym temperatury i opadów. Jednak w Irlandii są one zwykle najbardziej wrażliwe na opady wiosenne i letnie (a dokładniej na wilgotność gleby). Jeden szczególny okres badany w projekcie na podstawie szerokości pierścienia przypadał na lata 728 do 748 – zauważono, że w latach 737 i 738 nastąpił znaczny spadek wzrostu drzew. „Skala tego spadku była bardzo duża i rzadko spotykana w pozostałych okresach pierwszego tysiąclecia”, wyjaśnia dr Ludlow. „Oprócz wniosków wyciągniętych z analizy pierścieni drzew potwierdzających znaczną suszę oraz częstych wzmianek o suszy w Rocznikach irlandzkich, nie ma konkretnych informacji o warunkach pogodowych w tych latach”. Dr Ludlow prowadził badania w Wielkiej Brytanii, gdzie znalazł pisemne potwierdzenie dowodów zebranych z analizy dębów, czyli opis „Wielka susza, która uczyniła ziemię bezpłodną” w roku 737, autorstwa kontynuatora Historii kościelnej Bedy. Roczniki irlandzkie mogą pomijać wzmianki o suszy, ale nie oznacza to, że milczą na temat tych lat. W Rocznikach Ulster liczba nazwanych osób (a zatem arystokratów), które poniosły śmierć w konfliktach od 728 do 748 r. jest ogólnie niska, z wyjątkiem gwałtownego wzrostu liczby nagłych zgonów w 738 r. Jak zauważa dr Ludlow, „jest to spójne z drugim z rzędu okresem wiosenno-letniej suszy, który zidentyfikowano dzięki niezależnym dowodom z analizy irlandzkich dębów”. Obecne implikacje Ustalenia te są zgodne z istniejącymi dowodami na występowanie powiązań pomiędzy niedoborem żywności związanym z pogodą a zwiększoną (w tym gwałtowną) konkurencją o brakujące zasoby w innych regionach i epokach. „Ale”, pyta dr Ludlow, „czy jest to tylko przypadkowy zbieg okoliczności? A nawet jeśli nie jest przypadkowy dla tej konkretnie historii, wciąż musimy wiedzieć, czy susze lub inne ekstremalne warunki pogodowe są systematycznie skorelowane z podwyższonym poziomem przemocy i częstszymi konfliktami w całej historii ludzkości. Badacz uważa, że dalsza droga jest jasna: jeśli chcemy odpowiedzieć na takie pytania, musimy przeprowadzić porównania statystyczne w odniesieniu do wielu wydarzeń związanych z suszą; a także zbadać historyczny, społeczno-ekonomiczny, kulturowy i polityczny kontekst, aby zrozumieć mechanizmy, które mogą łączyć skrajne warunki klimatyczne z danym skutkiem społecznym. Jak mówi dr Ludlow: „musimy zrozumieć, dlaczego te wyniki mogą się zmieniać w czasie i przestrzeni, a także ustalić, jak przeszłe doświadczenia mogą być dla nas aktualne współcześnie”.
