Kryzys gospodarczy oraz problem bezrobocia europejskiej młodzieży
Minęło niemal 10 lat od początku najgorszego kryzysu gospodarczego od czasów Wielkiego Kryzysu. Niedawny kryzys nadal oddziałuje na Europę. Jak odkryli badacze z projektu EXCEPT (Social Exclusion of Youth in Europe: Cumulative Disadvantage, Coping Strategies, Effective Policies and Transfer), to oddziaływanie jest szczególnie widoczne w przypadku młodych Europejczyków. Ponadto badacze szczegółowo przeanalizowali bezpośrednie konsekwencje bezrobocia młodzieży. Bezrobocie: bezpośrednie konsekwencje W oparciu o analizę danych ilościowych z 28 państw członkowskich UE oraz Ukrainy zespół pracujący nad projektem ustalił, że do bezpośrednich konsekwencji bezrobocia wśród młodych ludzi należy ogólne pogorszenie się samopoczucia i stanu zdrowia oraz brak możliwości zamieszkania w samodzielnym gospodarstwie domowym. Choć konsekwencje zatrudnienia na czas określony były mniej poważne, nadal pozostawały istotne, jako że skutkowały gorszą sytuacją gospodarczą w porównaniu ze stałym zatrudnieniem młodzieży. Mimo że inne czynniki mogą pomóc zmniejszyć negatywne konsekwencje bezrobocia wśród młodych ludzi, na przykład powrót do domu rodziców, w ramach EXCEPT ustalono, że na dłuższą metę doświadczenie bezrobocia lub niedobrowolnej utraty pracy w młodym wieku wpływa negatywnie na samopoczucie człowieka i jego stan zdrowia nawet przez 35 lat. Negatywne skutki są znacząco gorsze w przypadku mężczyzn niż kobiet, zwłaszcza jeśli utrata pracy miała miejsce na początku ich kariery zawodowej. „Konsekwencje zdrowotne bezrobocia, zwłaszcza w przypadku mężczyzn, dotykają nie tylko bezrobotnej młodzieży, ale też jej rodziców”, zauważa koordynatorka projektu prof. Marge Unt. „Bezrobocie mężczyzn wpływa negatywnie na stan zdrowia ich partnerek, zwłaszcza w krajach konserwatywnych, w których społeczeństwo nadal oczekuje, że to głównie mężczyzna będzie utrzymywać rodzinę”. Doświadczenia młodzieży w dziewięciu krajach W ramach projektu EXCEPT przeprowadzono 386 rozmów z młodzieżą z dziewięciu europejskich krajów z różnymi systemami opieki społecznej. Pozwoliło to dokładnie zrozumieć, w jaki sposób młodzież w niekorzystnej sytuacji postrzega swe położenie społeczne, zauważając duże różnice pomiędzy krajami. „W Bułgarii, Estonii, Polsce i na Ukrainie młodzi ludzie mniej skarżyli się na brak pracy, a bardziej na »toksyczną« pracę oraz »trudne« warunki pracy”, wyjaśnia prof. Unt. „Z kolei we Włoszech i w Grecji młodzi ludzie byli znacznie bardziej przytłoczeni perspektywami zawodowymi w swoim kraju”. Wśród młodych ludzi najwyższy poziom pesymizmu w odniesieniu do możliwości utrzymania się po kryzysie odnotowano na Cyprze, w Grecji i w Hiszpanii. Jednakże nie wszystkie wyniki były negatywne: w Szwecji i Zjednoczonym Królestwie, gdzie poziom bezrobocia młodzieży spada, zauważono, że młodzi ludzie stwierdzili, że odczuwają większy optymizm i mają nadzieję zdobyć pracę, która najlepiej odzwierciedla ich kwalifikacje i ogólne ambicje. Choć w większości państw członkowskich UE młodzi ludzie byli bardziej zagrożeni deprywacją materialną po kryzysie, sytuacja wyglądała inaczej w „nowych” państwach członkowskich, takich jak Słowacja, Litwa, Łotwa, Polska i Bułgaria, w których narażenie młodzieży na deprywację materialną stale spada. Ogólnie rzecz biorąc, bezrobocie wywarło znacznie mniejszy wpływ na kraje, w których więcej młodzieży korzystało ze szkolnictwa wyższego, system szkolnictwa wyższego był mniej warstwowy oraz obowiązywało więcej pasywnych polityk rynku pracy. Wyższe świadczenia emerytalne dla młodzieży Ustalenia poczynione w ramach projektu EXCEPT zawierają wiele przydatnych informacji, które można wykorzystać, opracowując polityki odnoszące się do doświadczeń młodzieży, zwłaszcza w dziedzinie, która może nie kojarzyć się automatycznie z młodymi ludźmi: świadczeniach emerytalnych. „Jednym z najbardziej innowacyjnych elementów naszego projektu była analiza konsekwencji wrażliwości rynku pracy na podeszły wiek”, mówi prof. Unt. „Obecna młodzież wie, że powinna więcej odkładać na emeryturę, ale wiele osób nie jest w stanie tego zrobić”. Zgodnie z założeniami projektu, jako że publiczne świadczenia emerytalne nadal pozostają głównym źródłem utrzymania na emeryturze, trzeba zwiększyć zakres ogólnodostępnych publicznych świadczeń emerytalnych, tak by okresy bezrobocia były przynajmniej częściowo uznawane za okresy składkowe w odniesieniu do obliczania przyszłych świadczeń emerytalnych. „Co istotne, obecną brytyjską inicjatywę mającą na celu obowiązkowe wprowadzenie pracowniczych programów emerytalnych na początku każdej nowej umowy można rozważyć również w innych krajach”, stwierdza prof. Unt. Wyjście poza EXCEPT Twórcy projektu są mocno zaangażowani w szersze dyskusje dotyczące opracowania polityki z zainteresowanymi stronami z kraju i z UE. Wiąże się to z kilkoma ważnymi publikacjami, a także udziałem w konferencjach i spotkaniach, dzięki którym zespół pracujący nad projektem miał okazję nawiązać silne relacje z urzędnikami wysokiego szczebla ze stosownych krajowych ministerstw i instytucji UE. Prof. Unt i jej zespół będą nadal promować rezultaty projektu. Profesor będzie też miała swój wkład w prace nad innymi podobnymi projektami sfinansowanymi przez UE. Na koniec prof. Unt stwierdza: „Jest niezwykle ważne, by zdać sobie sprawę z tego, że aby móc zapobiec biedzie młodych ludzi w przyszłości, już teraz trzeba wprowadzić zmiany na poziomie krajowym i UE. Ryzyko ograniczonych przychodów w podeszłym wieku dotyczy nie tylko narażonej młodzieży, ale i naszej mobilnej młodzieży”.
Słowa kluczowe
EXCEPT, bezrobocie młodzieży, kryzys gospodarczy, praca tymczasowa, świadczenia emerytalne, opieka społeczna, postrzeganie społeczne, zdrowie, samopoczucie