Odkrywanie genetycznych tajemnic najstarszej rasy owiec w Estonii
Owce są jednym z najważniejszych i najbardziej popularnych gatunków zwierząt domowych na świecie, który towarzyszy człowiekowi już od około 11 000 lat. Owce mają i nadal będą miały ogromny wpływ na światową gospodarkę i kulturę. Masowa hodowla owiec, która rozpoczęła się około XVIII–XIX wieku, doprowadziła do rozdrobnienia populacji i zmniejszenia zmienności genetycznej. Jednak populacje z regionów peryferyjnych, np. rodzime rasy z Europy Północnej, zachowały swoją odrębność i są obecnie uważane za cenne źródła różnorodności genetycznej. Są odporne na choroby, klimat i – co ważne – pasożyty. Mają wysoce rozwinięty instynkt macierzyński i charakteryzują się wysoką plennością. „Wszystkie te cechy są coraz bardziej doceniane w nowoczesnej hodowli owiec, gdzie poszukuje się długoterminowych i zrównoważonych strategii”, wyjaśnia dr Eve Rannamäe, liderka projektu OVinE, wcześniej związana z Uniwersytetem w Yorku, w Zjednoczonym Królestwie. Jak wskazują dowody archeologiczne i historyczne, w Estonii – głównym regionie badawczym w ramach unijnego projektu OVinE – owce były wykorzystywane do produkcji wełny i mięsa co najmniej od późnej epoki brązu (począwszy od 800 roku p.n.e.). Jednak z powodu nadmiernego krzyżowania w XX wieku rodzime rasy owiec prawie wyginęły – na szczęście nie wszystkie. Rasa Kihnu to rodzima rasa owiec, której przetrwanie oznacza zachowanie ważnej różnorodności wśród zwierząt z Europy Północno-Wschodniej. Projekt OVinE powstał w celu zbadania genetyki tych rodzimych ras owiec w porównaniu do innych hodowanych obecnie ras europejskich oraz dawnych populacji z przeszłości. Badania w ramach projektu przeprowadzono dzięki wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie”. Metody projektowe Aby zbadać historię i ewolucję owiec, dr Rannamäe postanowiła wykorzystać dwie metody: zooarcheologię oraz archeogenomikę. Metoda zooarcheologiczna obejmowała morfometrię, czyli badanie pomiarów szkieletu, które obejmowało zbieranie danych morfometrycznych ze zbiorów osteologicznych współczesnych i wymarłych ras owiec w Estonii, Finlandii, na Litwie, w Polsce, Wielkiej Brytanii i w Portugalii. W zakresie archeogenomiki zespół przeprowadził analizę i interpretację danych dotyczących całych genomów z 90 próbek DNA owiec z Grecji, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski i Rosji, z użyciem techniki sekwencjonowania nowej generacji. Dobrze zachowane próbki wykorzystano do rekonstrukcji kompletnych genomów mitochondrialnych i zbadania genetycznych jądrowych markerów DNA, które pozwalają odtworzyć wspólne pochodzenie geograficzne i wzorce przeszłych migracji. Według wyników badań opublikowanych przed rozpoczęciem projektu OVinE, u estońskich owiec rodowód linii matczynych (identyfikowanych w mitochondrialnym DNA) można prześledzić aż do 3 000 lat wstecz. Co więcej, linie te zachowały się w dzisiejszych rodzimych rasach. „Jest to naprawdę interesujące, jeśli weźmiemy pod uwagę kontakty pomiędzy różnymi kulturami, zmiany w strukturach władzy i rozwój sieci handlowych w ciągu tych tysiącleci”, wyjaśnia dr Rannamäe. Znaczenie projektu „Wyniki badań naukowych będą miały bezpośredni wpływ na zachowanie i promowanie rodzimych ras, tzn. zachowanie ich różnorodności genetycznej i efektywności ekologicznej oraz ochronę ich dziedzictwa”, tłumaczy dr Rannamäe. Wiedzę naukową zgromadzoną podczas realizacji projektu można w przyszłości wykorzystywać do badań nad innymi gatunkami zwierząt, np. krowami lub kozami. Wyniki projektu są nadal opracowywane, analizowane i interpretowane, ale wkrótce zostaną opublikowane w recenzowanych artykułach. „Niedawno moja rodzina zaczęła hodować owce – to właśnie to w znacznym stopniu wpłynęło na moje zainteresowanie rodzimymi rasami i moją chęć działania na rzecz ich zachowania”, dodaje dr Rannamäe. „Realizacja projektu pozwoliła mi lepiej poznać te zwierzęta. Uświadomiła mi także, że w prowadzeniu badań bardzo przydaje się osobiste doświadczenie i głębokie zainteresowanie badaną dziedziną”.
Słowa kluczowe
OVinE, owca, udomowienie, historia, genetyka, dowody archeologiczne i historyczne, genomika
