Postępująca urbanizacja a mechanizmy adaptacyjne ptaków
Istnieje coraz więcej dowodów na to, że niektóre gatunki ptaków muszą dostosować swoje zachowania, aby móc przetrwać w środowisku miejskim. Chociaż wiadomo już, że ptaki są w stanie zmienić swoją dietę, miejsce gniazdowania lub częstotliwość sygnałów dźwiękowych i strof śpiewu, aby przezwyciężyć problem hałasu, nadal nie jest jasne, w jaki sposób to robią. Projekt urbanbird został zrealizowany dzięki wsparciu działania „Maria Skłodowska-Curie”. Jego celem było zbadanie mechanizmów adaptacyjnych ptaków zamieszkujących obszary zurbanizowane i obszary wiejskie na przykładzie wróbla zwyczajnego, którego populacja zmniejszyła się w ostatnich dziesięcioleciach. Ponieważ naukowcy korzystali z danych dotyczących urbanizacji z całej Holandii, mieli także możliwość zbadania długoterminowych skutków, jakie wywarła ona na krajową populację tych ptaków. „Kiedy zaczęliśmy dogłębnie analizować dane z naszych obserwacji ptaków, doszliśmy do wniosku, że nie będzie to standardowa procedura zbierania danych”, przyznaje koordynatorka projektu Lyanne Brouwer z holenderskiego Uniwersytetu im. Radbouda, będącego gospodarzem projektu.
Plastyczność behawioralna
Zespół postanowił skupić się na wróblu zwyczajnym, ponieważ zajmuje on różnorodne siedliska – od ciasno zabudowanych centrów miast po niewielkie, wolno stojące gospodarstwa wiejskie. Ponadto jest to gatunek społeczny, nadający się do badania zachowań adaptacyjnych. W ramach programu studiów licencjackich z ekologii zwierząt na Uniwersytecie im. Radbouda zespół badał wpływ urbanizacji na współpracę i rywalizację, obserwując zachowania ptaków podczas karmienia zarówno w miastach, jak i na obszarach wiejskich. „Wstępne wyniki pokazują, że miejskie wróble są mniej wydajnymi zbieraczami w porównaniu do ich wiejskich odpowiedników, gdyż spędzają więcej czasu na obserwowaniu otoczenia, najprawdopodobniej szukając potencjalnych zagrożeń”, dodaje Brouwer. Zespół skorzystał również z wyników trwającego projektu w dziedzinie nauki obywatelskiej, kierowanego przez holenderską stację ornitologiczną Vogeltrekstation – Dutch Centre for Avian Migration and Demography, w ramach którego wolontariusze wyłapują, obrączkują i mierzą ptaki. W tym celu dwa razy w miesiącu rozkładali oni sieci ornitologiczne w swoich ogrodach, a następnie wszystkim złapanym ptakom zakładali metalową obrączkę z unikalnym numerem w celu późniejszej identyfikacji. Ponieważ obrączki zakładane wróblom były kolorowe, można je było z łatwością obserwować za pomocą lornetki. Następnie dane uzyskane podczas (ponownego) złapania danego osobnika wprowadzane były do modeli komputerowych, za pomocą których zespół obliczał prawdopodobieństwo przeżycia zwierzęcia w ciągu kolejnego roku, biorąc przede wszystkim pod uwagę prawdopodobieństwo jego (ponownego) schwytania. „Wyniki pokazują, że przeżywalność ptaków w warunkach miejskich różniła się w zależności od gatunku. Skorzystał na tym tylko wróbel zwyczajny. Jest to jeden z najpowszechniejszych ptaków miejskich na świecie i jedyny wszystkożerny gatunek w naszym zbiorze danych, co potwierdza hipotezę, że wszystkożercy – w przeciwieństwie do gatunków ze specjalizacją pokarmową – dobrze poradzą sobie w mieście”, wyjaśnia Brouwer. Ponieważ urbanizacja może wpływać na zmiany w masie ciała lub indywidualnych rozmiarach, rejestrowano również i te parametry. Wyniki pokazały, że na obszarach bardziej zurbanizowanych niektóre gatunki miały stosunkowo niższą masę ciała, ale ich rozmiar nie zmieniał się proporcjonalnie do stopnia urbanizacji. Przypuszcza się, że wysoce przewidywalne źródła pożywienia, charakterystyczne dla środowiska miejskiego, powodują, że ptaki stają się mniej uzależnione od rezerw tłuszczu, co pozwala na zmniejszenie masy ciała.
Wpływ urbanizacji
Sprawozdanie Europejskiej Agencji Środowiska z 2016 roku informuje, że w latach 2006–2009 niekontrolowany rozrost miast w Europie zwiększył się o 5 %. Te wywołane przez człowieka zmiany mają poważne konsekwencje dla wielu gatunków i populacji, ponieważ wpływają na zdolność organizmów do rozmnażania się lub zdobywania pokarmu. Dane na temat liczebności i różnorodności gatunków ptaków stanowią podstawę wskaźników zrównoważonego rozwoju i zdrowia środowiskowego opracowywanych przez organy rządowe w ponad 20 krajach UE. Z kolei w kilku krajach europejskich są one również używane jako wskaźnik „jakości życia”. „Wyniki badań w ramach projektu urbanbird mają znaczenie dla społeczności naukowej, ale nie tylko, gdyż mogą także pomóc organizacjom zajmującym się ochroną przyrody, decydentom i urbanistom”, mówi Brouwer. Aby kontynuować prace, zespół planuje teraz upowszechnić swoją metodę opartą na nauce obywatelskiej również w innych krajach Europy.
Słowa kluczowe
urbanbird, wróbel zwyczajny, gatunki, urbanizacja, niekontrolowane rozrastanie się miast, ewolucja, adaptacja, ptak, wiejski, przetrwanie, populacje, siedlisko
