Lekcja z historii: budowanie wielokulturowych społeczeństw
W regionie Morza Śródziemnego konflikt i współistnienie kultur historycznie dotyczyły tych samych grup, które postrzegały swoje odmienne tożsamości kulturowe raz jako zgodne, a innym razem jako niemożliwe do pogodzenia, w zależności od tego, jak w danym okresie do różnorodności kulturowej odnosiły się władze polityczne. Ta hipoteza stanowiła punkt wyjścia dla projektu MedRoute, wspieranego w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, którego celem było zbadanie zjawiska pluralizmu kulturowego w czterech śródziemnomorskich miastach portowych w okresie nowożytnym: Izmirze, Valletcie, Livorno i Marsylii. W projekcie przyjęto wyjątkowe podejście do tego zagadnienia, badając sposób, w jaki cudzoziemcy wykorzystywali praktyki materialne, takie jak ubiór i wygląd, do komunikowania i wyrażania swojej przynależności kulturowej.
Ubiór wyrazem tożsamości i przynależności
„W dzisiejszych czasach jednym ze sposobów zrozumienia, w jaki sposób migranci postrzegają swoją tożsamość w nowym środowisku, jest sposób, w jaki publicznie prezentują się w przestrzeni społecznej”, tłumaczy Filomena Viviana Tagliaferri, doświadczona naukowiec zaangażowana w projekt MedRoute. „Jednak historycy kultury opisujący życie w dawnych epokach nie mają tego bezpośredniego kontaktu z obiektami swoich badań”. Dlatego też aby zrozumieć, jak postrzegała siebie ludność napływowa w czterech wspomnianych miastach, uczeni sięgnęli do pisanych źródeł historycznych, takich jak listy, relacje z podróży, spisy inwentarza, sprawozdania dyplomatyczne, w których pojawiają się wzmianki dotyczące ubioru i zachowania mieszkańców w miejscach publicznych. Dokumenty te stanowiły źródło kluczowych informacji na temat tego, czy cudzoziemcy decydowali się zachować swoją „inność” w nowym miejscu, czy też zmieniali swoje zwyczaje dotyczące ubioru, aby wtopić się w otoczenie. Tagliaferri podkreśla, że badanie przyniosło uderzające rezultaty: „Europejczycy w XVII-wiecznym Izmirze wyglądali bardzo europejsko, ponieważ nadal nosili się tak, jak w miejscu pochodzenia, podkreślając swoją przynależność kulturową poprzez francuską lub włoską modę. Z kolei zamężne Greczynki w XVIII-wiecznej Wenecji postanowiły jednak podążać za modą panującą w tym mieście. Wynika z tego, że Europejczycy w Izmirze zaznaczali swoją odmienną tożsamość, podczas gdy Greczynki po przybyciu do Wenecji dostosowywały swój wygląd do wyglądu pozostałych mieszkańców”.
Kluczowa rola władz politycznych
Porównując przejawy różnorodności kulturowej w czterech miastach, badacze odkryli, że życie, jakie wiedli obcokrajowcy w każdym z tych miast, było uwarunkowane stopniem, w jakim urzędnicy, odpowiednio, Imperium Osmańskiego i Wielkiego Księcia postrzegali ich jako wartość dla danego terytorium. Innymi słowy, strategie adaptacyjne cudzoziemców były głęboko uwarunkowane stosunkiem państwa do inności. Jak twierdzi Tagliaferri, to odkrycie sprawia, że projekt ma ogromne znaczenie dla dzisiejszego społeczeństwa i naszych współczesnych prób rozwiązania kwestii współistnienia różnych kultur. „Projekt MedRoute pokazuje, jak w ujęciu historycznym strategie polityczne, które przypisywały różnorodności kulturowej wartość pozytywną, doprowadziły do powstania znacznie bardziej dynamicznych i zasobnych społeczeństw. Przez »wartość pozytywną« nie mamy na myśli »tolerancji« w ujęciu bezwarunkowym, a raczej zwykłe »tolerowanie«, jako że ówczesną politykę cechował głównie pragmatyzm”, mówi Tagliaferri. Biorąc pod uwagę ustalenia badaczy dotyczące możliwości promowania owocnej koegzystencji różnych kultur w obrębie społeczeństw wielokulturowych, Tagliaferri podkreśla, że zaplanowane na najbliższy czas inicjatywy będą kluczowe dla popularyzacji projektu MedRoute wśród niespecjalistycznych odbiorców. Obejmują one między innymi projekt realizowany w greckiej szkole średniej, kurs online i krótki film dokumentalny. Badaczka zamierza też rozszerzyć projekt MedRoute, tworząc zespół naukowy, który będzie prowadził dalsze badania w oparciu o ramy metodologiczne opracowane przez nią specjalnie na potrzeby tego projektu. „Moim marzeniem jest utworzenie sieci »ścieżek« badawczych we współpracy z innymi badaczami, które pozwolą na stworzenie pełnego obrazu ukazującego piękno i złożoność regionu Morza Śródziemnego przez całą jego historię. Ponieważ region śródziemnomorski to nie tylko przestrzeń geograficzna, to wspólna historia”.
Słowa kluczowe
MedRoute, śródziemnomorski, pluralizm, władze polityczne, różnorodność kulturowa, przynależność, tożsamość, nowożytny, zwyczaje dotyczące ubioru
