Jak drobni rolnicy dostosowują się do zmieniającego się klimatu
W ramach finansowanego ze środków UE projektu ADAFARM przeanalizowano możliwości zrównoważonego przystosowania się do zmian klimatu przez drobnych rolników w położonym w południowo-wschodniej Afryce Mozambiku. Badania w ramach projektu przeprowadzono dzięki wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie”. „Skupiliśmy się na roli odgrywanej przez oficjalne i nieoficjalne instytucje oraz kluczowych czynnikach, takich jak ubóstwo i płeć”, tłumaczy Pedro Zorrilla Miras, stypendysta działania. W początkowych pracach prowadzonych w ramach projektu koncentrowano się na okresach klęski głodu spowodowanych zagrożeniami klimatycznymi, którymi dotknięte były społeczności wiejskie z odległych obszarów. „Naszym celem było określenie znaczenia ekosystemów w strategii postępowania w takich sytuacjach oraz zidentyfikowanie różnych możliwości dostępnych dla rolników w zależności od stopnia zalesienia zamieszkiwanych przez nich obszarów”, wyjaśnia Zorrilla Miras. Drugim etapem było badanie, w jaki sposób rząd i organizacje pozarządowe Mozambiku mogą poprawić komunikację z rolnikami i jak skuteczniej docierać z informacjami do społeczności wiejskich. „Szczegółowo przeanalizowaliśmy, jaki dostęp do informacji mają drobni rolnicy i jak wygląda wymiana wiadomości, by móc poprawić komunikację i umożliwić im odpowiednie przystosowanie się do zmian klimatu”, mówi Zorrilla Miras.
Przyczyny występowania okresów głodu
Badania dotyczące okresów klęski głodu dotykających małe społeczności wiejskie wykazały, że ponad 80 % przypadków wynika z zagrożeń klimatycznych, takich jak susze i powodzie, a innymi czynnikami są niedobór gruntów, brak środków produkcji rolnej i inwazje szkodników. Zorrilla Miras komentuje: „Najbardziej narażone są gospodarstwa domowe prowadzone przez kobiety. Inne czynniki to ograniczony dostęp do usług medycznych i informacji, a także posiadanie niewielkich oszczędności”. Głodujący najczęściej zwracali się o pomoc do rodziny lub przyjaciół, jedli nasiona przeznaczone na następny okres wegetacyjny, podejmowali nieoficjalne zatrudnienie lub czerpali pożywienie z lasów. Stwierdzono również, że dostęp do rynku lokalnego wpływa na zwiększenie wykorzystania zasobów naturalnych.
Dostęp do informacji
Po analizie drugiego zbioru wyników, które dotyczyły dostępu do źródeł informacji związanych z rolnictwem, wywnioskowano istnienie znacznych różnic pomiędzy regionami. Jak mówi Zorrilla Miras: „Na obszarach wiejskich oddalonych od stolicy kraju, w których wskaźniki ubóstwa są wyższe, dostęp do informacji jest bardzo ograniczony i nieciągły”. Przełomowym rozwiązaniem może okazać się wykorzystanie małych paneli fotowoltaicznych przez drobnych rolników wiejskich w Mozambiku. „Dzięki temu będzie można swobodnie korzystać z telefonów komórkowych i smartfonów, a lokalny przepływ informacji się poprawi, co z kolei przełoży się na duże zmiany technologiczne i społeczne”, mówi Zorrilla Miras. Z badań wynika również, że istotną rolę w wykorzystywaniu źródeł informacji odgrywa płeć. Kobiety w większym stopniu polegają na ustnej, bezpośredniej i nieformalnej komunikacji wewnętrznej w społecznościach, mężczyźni natomiast częściej słuchają radia i używają telefonów. Wskaźnik niepiśmienności, stanowiący poważną barierę w dostępie do nowych informacji, jest wyższy wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Badacze z projektu ADAFARM stwierdzili, że upowszechnianie wiedzy o rolnictwie przez pracowników rządowych będących w bezpośrednim kontakcie ze społecznościami wiejskimi byłoby najlepszą metodą dzielenia się informacjami z rolnikami. „Niełatwo wprowadzić takie rozwiązanie ze względu na ograniczone zasoby państwa”, dodaje Zorrilla Miras. „Idealnie byłoby, gdyby udało się wspierać podmioty i działania związane nie tylko z rolnictwem, ale także z poprawą jakości życia społeczności, takie jak organizacje lokalne, zarządzanie zasobami naturalnymi itp.”. Wnioski te zostaną przekazane rządowi Mozambiku, organizacjom pozarządowym, uniwersytetom i innym podmiotom zajmującymi się tymi kwestiami w celu ukierunkowania i kształtowania ich strategii i opracowywanych przepisów. „Ostatecznie beneficjentami tych działań będą rolnicy na obszarach wiejskich i chronione ekosystemy”, podsumowuje Zorrilla Miras.
Słowa kluczowe
ADAFARM, rolnicy, Mozambik, społeczności wiejskie, głód, zmiana klimatu, płeć, ekosystemy, rozwiązania oparte na zasobach przyrody, panele fotowoltaiczne
