Skip to main content
European Commission logo print header

Are social skills determined by early live experiences?

Article Category

Article available in the following languages:

Czego szympansy mogą nas nauczyć o więziach społecznych?

U ludzi izolacja społeczna jest zarówno objawem, jak i przyczyną złego stanu psychicznego. Zespół projektu ApeAttachment zbadał znaczenie więzi pomiędzy matką a potomstwem u szympansów, aby lepiej zrozumieć ludzki dobrostan.

Badania podstawowe icon Badania podstawowe

Style opieki prezentowanej przez matkę mogą wywrzeć duży wpływ na to, w jaki sposób dzieci rozwijają umiejętności społeczne, między innymi nawiązują i utrzymują relacje i związki, nawet w okresie dorosłości. Niewiele wiadomo na temat procesów fizycznych i społecznych odpowiadających za to zjawisko. Taki stan rzeczy wynika częściowo z faktu, że precyzyjny pomiar tworzenia więzi społecznych wymagałby ciągłej obserwacji behawioralnej, co stwarza problemy natury etycznej i praktycznej. Rozwiązanie tego problemu oferują szympansy. „Szympansy są naszymi najbliższymi żyjącymi krewnymi mającymi podobne mózgi, fizjologię oraz struktury społeczne, co oznacza, że są dobrym zastępstwem na potrzeby badań”, wyjaśnia Catherine Crockford, dyrektor ds. badań naukowych w Instytucie Nauk Kognitywnych w Lyonie, będącym gospodarzem projektu ApeAttachment, sfinansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych. „Wykazaliśmy, że ludzie nie są jedynym gatunkiem, który wymaga opieki rodziców przez całe lata po odstawieniu od piersi, przynajmniej do osiągnięcia dojrzałości płciowej w wieku 12 lat”, dodaje Crockford.

Dane i wyniki uzyskane w terenie

Badania zajmujące się opieką macierzyńską nad dziećmi zwykle posługują się środkami zastępczymi, aby ustalić, co może wpłynąć na rozwój społeczny dziecka (na przykład: czy matka jest rozwiedziona). Może to skutkować subiektywną interpretacją wyników. Z kolei ustalenia etologów badających zachowania zwierząt są bardziej pouczające, jako że dotyczą między innymi nawiązywania więzi społecznych. Na przykład u szympansów duża częstotliwość pielęgnacji sprzyja nawiązywaniu silnych więzi społecznych i odzwierciedla je. Diady matka-dziecko, w których znacznie częściej można zaobserwować wzajemną pielęgnację, chętniej dzielą się ze sobą jedzeniem i zapewniają wsparcie w przypadku walki. Oznacza to, że dbanie o relacje zapewnia niezawodne wsparcie społeczne, a także sprzyja zdrowiu i długiemu życiu. Dane dotyczące kohort oraz dane podłużne przeanalizowane przez zespół projektu ApeAttachment obejmowały dane na temat stanu zdrowia, sukcesu reprodukcyjnego oraz przewagi hormonów wskazujących na przywiązanie – głównie kortyzolu i oksytocyny. Uzyskane informacje uzupełniono dwuletnią obserwacją szympansów w ramach projektu Taï Chimpanzee Project na Wybrzeżu Kości Słoniowej oraz w lesie Budongo w Ugandzie, prowadzoną we współpracy z Uniwersytetem w Neuchâtel. Oba zespoły przeszkolono do gromadzenia takich samych danych na temat zachowania, hormonów oraz lokalizacji GPS wśród pięciu społeczności szympansów. „Badacze przejeżdżali kilkanaście kilometrów jeszcze przed świtem, by znaleźć szympansy. Następnie przez kolejne 12 godzin podążali za osobnikiem będącym obiektem badań – dzieckiem lub matką – przez las, gromadząc dane”, opowiada Crockford. Gromadzono próbki moczu, ponieważ zawierają one informację o fizjologii tych zwierząt, w tym poziomach hormonów. Zespół stosował opracowaną przez siebie metodę „pobierania próbek w trakcie trwania zdarzenia”, aby mierzyć poziomy hormonów związane z określonymi interakcjami społecznymi, takimi jak dzielenie się jedzeniem. Ustalono, że szympansy, które straciły matki po okresie odstawienia od piersi (czyli mające ponad cztery lata), rosły wolniej, a osobniki męskie płodziły mniej potomków. U tych młodych osobników na początku obserwowano też wyższe poziomy hormonu stresu, kortyzolu, które jednak wracały do normy po kilku latach. Z kolei szympansy, których matki zmarły przed zakończeniem okresu kamienia piersią, rzadko przeżywały. „To wyjątkowe przeżycie, przypomnieć sobie, że nie jesteśmy jedynym gatunkiem, w którym matki oraz matczyna opieka odgrywają kluczową rolę aż do osiągnięcia pełnoletniości”, zauważa Crockford.

Biomarkery i wpływ na strategie ochrony przyrody

Obecnie zespół analizuje, na ile zakres matczynej opieki wpływa na poziomy oksytocyny i umiejętności społeczne potomstwa. Oksytocyna to hormon odgrywający kluczową rolę w nawiązywaniu więzi społecznej pomiędzy matką a potomstwem. Jego wysoki poziom może wiązać się z intensyfikacją pielęgnowania. Wyniki uzyskane w projekcie wskazują na to, że naczelne, a być może również inne ssaki, potrzebują nietkniętych społeczności, by móc przetrwać. Jeśli matki zostają uwięzione lub zabite, ich potomstwo będzie mieć mniej własnych potomków, co zagraża całemu gatunkowi. „Te niezwykłe zwierzęta i ich habitaty napotykają na bezprecedensowe trudności i mogą przestać istnieć, jeśli władze nie podejmą żadnych działań”, zauważa Crockford.

Słowa kluczowe

ApeAttachment, szympans, izolacja społeczna, nawiązywanie więzi społecznych, opieka ze strony matki, matczyna opieka, pielęgnacja, hormony, kortyzol, oksytocyna, biomarkery, ochrona

Znajdź inne artykuły w tej samej dziedzinie zastosowania