Dlaczego ludzie nie ufają nauce?
Od odmowy przyjęcia szczepionki przeciwko COVID-19 po zaprzeczanie zmianie klimatu – antynauka staje się coraz bardziej popularna. W kilku przypadkach za takim sceptycyzmem faktycznie mogą stać jakieś uzasadnione powody, ale dlaczego naukę odrzuca tak wielu ludzi? Badacze zajmujący się postawami i perswazją starali się ustalić, dlaczego niektórzy ignorują dowody naukowe podczas wyrabiania sobie opinii. W artykule opublikowanym w czasopiśmie „Proceedings of the National Academy of Sciences” przedstawili cztery podstawowe zasady, które wyjaśniają, dlaczego niektórzy ludzie mają antynaukowe przekonania, i opisali strategie przeciwdziałania tym tendencjom.
Dlaczego ludzie odrzucają dowody naukowe?
Po pierwsze, z uwagi na brak wiarygodności źródła przekazującego informacje, takiego jak naukowcy. Po drugie, odbiorcy tego typu treści należą do grup sceptycznych wobec nauki. Po trzecie, twierdzenia naukowe przeczą przekonaniom i preferencjom danej osoby. I po czwarte, istnieje rozbieżność między sposobem przedstawiania wiadomości a tokiem rozumowania danej osoby. „Każdy z tych czterech powodów pokazuje, co dzieje się, kiedy informacje naukowe stoją w sprzeczności do już istniejących przekonań danej osoby i jej toku rozumowania”, wyjaśnia Richard Petty, współautor badania i profesor psychologii na Uniwersytecie Stanowym Ohio w Stanach Zjednoczonych, cytowany w komunikacie prasowym. „Ludzie nie wiedzą, co zrobić w takiej sytuacji i łatwiej jest im po prostu zignorować informacje naukowe, które nie pokrywają się z ich własnymi przekonaniami”. Prof. Petty dodaje: „Szczepionki były kiedyś powszechnie akceptowanym standardem, ale zmiany, jakie nastąpiły na przestrzeni ostatnich lat, znacznie ułatwiły propagowanie stanowisk odrzucających konsensus naukowy dotyczący szczepionek i innych kwestii”. Ciągły obieg informacji w mediach tradycyjnych i społecznościowych pozwala ludziom interpretować fakty w dowolny sposób. Polityka także odgrywa dużą rolę, wpływając na wszystkie cztery aspekty. „Polityka towarzyszy nam od zarania dziejów i ludzie zawsze mieli jakieś poglądy polityczne. Nigdy jednak nie przenikała do wszystkich warstw naszego życia. Nauka i twierdzenia naukowe kiedyś nie były powiązane z polityką, ale to się zmieniło”, komentuje prof. Petty.
Zwiększanie społecznej akceptacji nauki
„Niektórzy odrzucają nowe informacje naukowe, ponieważ jest to łatwiejsze niż zmiana już istniejących poglądów politycznych”, zauważa główna autorka badania, Aviva Philipp-Muller, adiunktka marketingu z kanadyjskiego Uniwersytetu Simona Frasera. „Platformy mediów społecznościowych takie jak Facebook przedstawiają informacje dostosowane do naszych poglądów, co oznacza, że osoby o poglądach konserwatywnych mogą otrzymywać zupełnie inne informacje niż osoby o poglądach liberalnych”. Zrozumienie innych punktów widzenia to kolejny sposób na przeciwdziałanie postawom antynaukowym. „Komunikaty pronaukowe mogą uznawać obawy sceptyków nauki, ale także wyjaśniać, dlaczego należy ufać nauce”, kontynuuje Philipp-Muller. Należy znaleźć płaszczyznę porozumienia. „Kiedy ludzie czują, że są atakowani lub że jesteś od nich zupełnie inny, przyjmują postawę obronną”, wyjaśnia prof. Petty. „Zacznij od ustalenia, w czym się zgadzacie”. Naukowcy muszą dowiedzieć się, jak skutecznie przedstawiać swoje badania światu zewnętrznemu. „Często sam prosty i precyzyjny komunikat nie wystarczy”, mówi Petty. „Badania w dziedzinie psychologii mogą nauczyć naukowców, jak przedstawiać swoją pracę różnym odbiorcom, także sceptykom”. Philipp-Muller podsumowuje: „Możemy przeciwdziałać panującym obecnie postawom i nastrojom antynaukowym. Musimy wykorzystać strategie oparte na dowodach, aby zwiększyć społeczną akceptację nauki”.
Słowa kluczowe
nauka, nieufność, zaufanie, antynauka, polityka, dowody naukowe, informacje naukowe, przekonanie, nastawienie