Przywrócenie atrakcyjności obszarom wiejskim w Europie
Europejskie obszary wiejskie podupadają w miarę jak młodsze pokolenia uciekają do miast. W ramach finansowanego ze środków UE projektu RURALIZATION(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (The opening of rural areas to renew rural generations, jobs and farms), starano się lepiej zrozumieć ich aspiracje życiowe i możliwe sposoby ich realizacji na obszarach wiejskich. „To nieprawda, że większość młodych ludzi marzy tylko o życiu w mieście. Chociaż niektóre trendy niekorzystnie wpłynęły na obszary wiejskie, to dostrzegamy nowe możliwości, które można promować dzięki odpowiedniej polityce i zachętom”, mówi Willem Korthals Altes, profesor gospodarki przestrzennej na Politechnice w Delft(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w Królestwie Niderlandów i koordynator projektu.
Marzenia, trendy i obiecujące praktyki
Zespół projektu zapytał ponad 2 000 młodych ludzi z 20 regionów Europy o ich wymarzoną przyszłość – gdzie chcieliby żyć, czym się zajmować, jaki styl życia prowadzić i z jakimi przeszkodami się mierzyć? „Porównując obecne miejsca zamieszkania respondentów z ich wymarzonymi miejscami zamieszkania, wyraźnie widać tendencję do migracji na wieś”, dodaje Altes. „Na przykład 21 % respondentów mieszka obecnie w centrum miasta, ale tylko 10 % chce tam mieszkać za 15 lat”. W ramach projektu zidentyfikowano 10 megatrendów wpływających na większość obszarów, 20 trendów charakterystycznych dla niektórych regionów oraz 30 miejscowych oznak zmian, które nazwano słabymi sygnałami(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Niektóre megatrendy, takie jak wpływ zmiany klimatu i starzenia się społeczeństw, są dość dobrze ugruntowane, ale szczególne zainteresowanie wzbudzały kierunki nakreślane przez pojawiające się trendy i słabe sygnały. „Na przykład mówi się, że COVID-19 sprawił, że bardziej doceniono życie na wsi, był to proces napędzany przez pracę zdalną i zainteresowanie zrównoważonym rozwojem, ale aby stać się megatrendem, a nawet trendem, potrzebna byłaby odpowiednia polityka”, wyjaśnia Altes. W kontekście dostępu do gruntów, po zbadaniu rozwiązań prawnych i politycznych we wszystkich państwach członkowskich UE stwierdzono, że niewiele z nich koncentruje się na wymianie pokoleń i kładzie niewielki nacisk na promocję pracy w rolnictwie, a większy na konsolidację gruntów. „Rynek gruntów rolnych w UE nie funkcjonuje w sprawiedliwy sposób, a 52,6 % gruntów jest w rękach 3,4 % gospodarstw(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Większość rolników ma ponad 55 lat, a przy dziedziczeniu gospodarstw opartym zwykle na zasadzie patriarchatu, nierówność płci jest dotkliwa”, zauważa Altes. Aby sprostać tym wyzwaniom, wykonano 30 studiów przypadku(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w celu określenia obiecujących praktyk związanych z użytkowaniem gruntów: 10 nowych mieszkańców wsi, 10 nowych rolników i 10 spadkobierców gospodarstw. Wybrano 64 innowacyjne praktyki, w tym wsparcie dla nowych rolników przed nabyciem gruntów, dostępność gruntów rolnych, priorytetowe traktowanie zrównoważonego i wielofunkcyjnego użytkowania gruntów oraz zabezpieczenie dostępu dla indywidualnych rolników. „Zdefiniowaliśmy cztery podstawowe elementy zmian: lepsze promowanie innowacji, dostosowanie przepisów dotyczących gruntów z korzyścią dla nowych rolników, większe upodmiotowienie władz lokalnych oraz odnowienie WPR, aby umożliwić dostęp do gruntów”, dodaje Altes. „Obecnie włączamy je do materiałów doradczych dla władz lokalnych i promotorów obszarów wiejskich”.
Przełamanie trendu
Przewiduje się, że populacje miejskie wzrosną o 12 % w latach 2014–2050, a wiejskie spadną o 8 %(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Tymczasem produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca w obszarach miejskich wyliczono na 34 179 EUR, a w regionach wiejskich na 19 104 EUR. Takie rozbieżności zagrażają spójności społecznej i gospodarczej UE. W latach 2007–2020 UE przeznaczyła 9,6 mld EUR na wsparcie dla młodych rolników, jednak Trybunał Obrachunkowy(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w swoim sprawozdaniu specjalnym z 2017 roku stwierdził, że pomoc ta „często opiera się na mało precyzyjnych założeniach” i że „powinna być lepiej ukierunkowana, aby zapewniać rzeczywisty wkład w wymianę pokoleń”. „Potrzebujemy nowatorskiego podejścia, które przełoży się na przełamanie długoterminowego trendu urbanizacji, wpisującego się w strategie regionów, a jednocześnie przyczyni się do przyjęcia deklaracji Cork 2.0 »Lepsze życie na obszarach wiejskich«(odnośnik otworzy się w nowym oknie)”, mówi Altes. W tym celu zespół projektu uruchomił 10 działań pilotażowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) związanych z dostępem do gruntów i zarządzaniem nimi oraz opracował obszerny kurs online o otwartym dostępie, przeznaczony dla specjalistów ds. rozwoju obszarów wiejskich.