Przywrócenie atrakcyjności obszarom wiejskim w Europie
Europejskie obszary wiejskie podupadają w miarę jak młodsze pokolenia uciekają do miast. W ramach finansowanego ze środków UE projektu RURALIZATION (The opening of rural areas to renew rural generations, jobs and farms), starano się lepiej zrozumieć ich aspiracje życiowe i możliwe sposoby ich realizacji na obszarach wiejskich. „To nieprawda, że większość młodych ludzi marzy tylko o życiu w mieście. Chociaż niektóre trendy niekorzystnie wpłynęły na obszary wiejskie, to dostrzegamy nowe możliwości, które można promować dzięki odpowiedniej polityce i zachętom”, mówi Willem Korthals Altes, profesor gospodarki przestrzennej na Politechnice w Delft w Królestwie Niderlandów i koordynator projektu.
Marzenia, trendy i obiecujące praktyki
Zespół projektu zapytał ponad 2 000 młodych ludzi z 20 regionów Europy o ich wymarzoną przyszłość – gdzie chcieliby żyć, czym się zajmować, jaki styl życia prowadzić i z jakimi przeszkodami się mierzyć? „Porównując obecne miejsca zamieszkania respondentów z ich wymarzonymi miejscami zamieszkania, wyraźnie widać tendencję do migracji na wieś”, dodaje Altes. „Na przykład 21 % respondentów mieszka obecnie w centrum miasta, ale tylko 10 % chce tam mieszkać za 15 lat”. W ramach projektu zidentyfikowano 10 megatrendów wpływających na większość obszarów, 20 trendów charakterystycznych dla niektórych regionów oraz 30 miejscowych oznak zmian, które nazwano słabymi sygnałami. Niektóre megatrendy, takie jak wpływ zmiany klimatu i starzenia się społeczeństw, są dość dobrze ugruntowane, ale szczególne zainteresowanie wzbudzały kierunki nakreślane przez pojawiające się trendy i słabe sygnały. „Na przykład mówi się, że COVID-19 sprawił, że bardziej doceniono życie na wsi, był to proces napędzany przez pracę zdalną i zainteresowanie zrównoważonym rozwojem, ale aby stać się megatrendem, a nawet trendem, potrzebna byłaby odpowiednia polityka”, wyjaśnia Altes. W kontekście dostępu do gruntów, po zbadaniu rozwiązań prawnych i politycznych we wszystkich państwach członkowskich UE stwierdzono, że niewiele z nich koncentruje się na wymianie pokoleń i kładzie niewielki nacisk na promocję pracy w rolnictwie, a większy na konsolidację gruntów. „Rynek gruntów rolnych w UE nie funkcjonuje w sprawiedliwy sposób, a 52,6 % gruntów jest w rękach 3,4 % gospodarstw. Większość rolników ma ponad 55 lat, a przy dziedziczeniu gospodarstw opartym zwykle na zasadzie patriarchatu, nierówność płci jest dotkliwa”, zauważa Altes. Aby sprostać tym wyzwaniom, wykonano 30 studiów przypadku w celu określenia obiecujących praktyk związanych z użytkowaniem gruntów: 10 nowych mieszkańców wsi, 10 nowych rolników i 10 spadkobierców gospodarstw. Wybrano 64 innowacyjne praktyki, w tym wsparcie dla nowych rolników przed nabyciem gruntów, dostępność gruntów rolnych, priorytetowe traktowanie zrównoważonego i wielofunkcyjnego użytkowania gruntów oraz zabezpieczenie dostępu dla indywidualnych rolników. „Zdefiniowaliśmy cztery podstawowe elementy zmian: lepsze promowanie innowacji, dostosowanie przepisów dotyczących gruntów z korzyścią dla nowych rolników, większe upodmiotowienie władz lokalnych oraz odnowienie WPR, aby umożliwić dostęp do gruntów”, dodaje Altes. „Obecnie włączamy je do materiałów doradczych dla władz lokalnych i promotorów obszarów wiejskich”.
Przełamanie trendu
Przewiduje się, że populacje miejskie wzrosną o 12 % w latach 2014–2050, a wiejskie spadną o 8 %. Tymczasem produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca w obszarach miejskich wyliczono na 34 179 EUR, a w regionach wiejskich na 19 104 EUR. Takie rozbieżności zagrażają spójności społecznej i gospodarczej UE. W latach 2007–2020 UE przeznaczyła 9,6 mld EUR na wsparcie dla młodych rolników, jednak Trybunał Obrachunkowy w swoim sprawozdaniu specjalnym z 2017 roku stwierdził, że pomoc ta „często opiera się na mało precyzyjnych założeniach” i że „powinna być lepiej ukierunkowana, aby zapewniać rzeczywisty wkład w wymianę pokoleń”. „Potrzebujemy nowatorskiego podejścia, które przełoży się na przełamanie długoterminowego trendu urbanizacji, wpisującego się w strategie regionów, a jednocześnie przyczyni się do przyjęcia deklaracji Cork 2.0 »Lepsze życie na obszarach wiejskich«”, mówi Altes. W tym celu zespół projektu uruchomił 10 działań pilotażowych związanych z dostępem do gruntów i zarządzaniem nimi oraz opracował obszerny kurs online o otwartym dostępie, przeznaczony dla specjalistów ds. rozwoju obszarów wiejskich.
Słowa kluczowe
RURALIZATION, grunty, gospodarstwo, młodzi ludzie, miejski, rolniczy, wiejski, wyludnienie, trendy, innowacje społeczne
