Wpływ szkoły na zdrowie psychiczne nastoletnich uchodźców i migrantów
Nastolatkowie, którzy dopiero przybyli do nowego kraju jako uchodźcy lub migranci, są witani w szkołach na różne sposoby. W niektórych państwach tworzone są odrębne klasy, w których nacisk położony jest na naukę nowego języka, w innych zaś krajach tacy uczniowie od razu zostają objęci powszechnym trybem edukacji. W każdym wypadku wydaje się oczywiste, że szkoły mogą wywierać znaczący wpływ, związany nie tylko z kształceniem. „Szkoły zajmują naprawdę ważne miejsce w życiu osób młodych i mają ogromne znaczenie, zwłaszcza dla tych wymagających szczególnego traktowania, w kontekście radzenia sobie z bardzo trudnymi warunkami życia”, mówi koordynatorka projektu Ilse Derluyn, profesor Centrum Studiów Społecznych nad Migracją i Uchodźcami (CESSMIR) przy Uniwersytecie Gandawskim w Belgii. W ramach projektu RefugeesWellSchool w sześciu krajach – Belgii, Danii, Finlandii, Norwegii, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie – przeprowadzono randomizowane badanie kontrolowane z udziałem 85 szkół, 433 nauczycieli i ponad 3 500 uczniów, którzy przebywali w kraju przyjmującym krócej niż sześć lat. W badaniu uczestniczyli uczniowie w wieku od 12 do nawet 25 lat (w przypadku osób kontynuujących naukę). „Chcieliśmy zbadać różnorodność europejskich szkół i przyjrzeć się skuteczności poszczególnych interwencji adresowanych do uczniów będących uchodźcami lub migrantami w różnych środowiskach szkolnych i edukacyjnych”, wyjaśnia.
Interwencje psychospołeczne w szkołach
W ramach projektu oceniono pięć rodzajów interwencji i działań przeprowadzonych w szkołach z myślą o wspieraniu dobrostanu psychicznego młodych uchodźców i migrantów. Wszystkie miały na celu ułatwienie nowym uczniom korzystania ze szkolnych sieci wsparcia społecznego – o których wiadomo, że są ważne z perspektywy zdrowia psychicznego i spójności społecznej. „Projekt potwierdził naszą roboczą hipotezę, zakładającą, że wsparcie społeczne jest bardzo ważne dla zdrowia psychicznego nowo przybyłych uczniów. Nawet więcej – był to jeden z czynników napędzających wszystkie [szkolne] interwencje”, zauważa Derluyn. W jednej ze szkół utworzono sieć wsparcia koleżeńskiego, do której należeli zarówno uczniowie, którzy sami nie doświadczyli w ostatnim czasie zmiany miejsca, jak i młodzi uchodźcy i migranci, którzy niedawno przybyli do kraju. Wszyscy ci uczniowie pracowali razem w małych grupach pod kierunkiem nauczyciela. Takie działania promują dialog i budowanie więzi między uczniami, wspomagają integrację klasową i wzmacniają poczucie przynależności u nowych uczniów, co może pomóc w ich integracji społecznej i edukacyjnej, jak to wyraźnie pokazał projekt IMMERSE.
Podejście psychoedukacyjne
Inne interwencje oparte były na podejściu psychoedukacyjnym. Przykładem tego jest program „Witamy w szkole” realizowany przez nauczycieli, w ramach którego dyskusje i zajęcia w klasie poświęcone były różnorodnym kwestiom, takim jak migracja, wykluczenie, wielość tożsamości i adaptacja kulturowa w społeczeństwach krajów przyjmujących. „Zgłębianie takiej tematyki może wspierać proces budowy tożsamości i nadawania sensu, a także tworzenia pomostu między przeszłością a teraźniejszością”, wyjaśnia Derluyn. Badaczka dodaje, że istotne są też obecność i wsparcie nauczyciela, ponieważ uczniowie często czują się niepewnie, rozmawiając z innymi uczniami o traumie z przeszłości i doświadczeniach migracyjnych. Kolejna metoda opisana w trakcie projektu w centrum stawiała nauczycieli, oferując im szkolenie internetowe połączone z dwoma praktycznymi warsztatami – w tym wypadku celem było wzmocnienie kompetencji nauczycieli w zakresie wspierania zdrowia psychicznego i dobrostanu nowych uczniów. „Nauczyciele nie zawsze są dobrze przygotowani do pracy z nowo przybyłymi uczniami i często nie mają pewności, jak sobie z tym poradzić, biorąc pod uwagę różnice kulturowe i specyficzne sytuacje, dlatego bardzo ważne są szkolenia dla nauczycieli zarówno w ramach doskonalenia zawodowego, jak i przed rozpoczęciem pracy”, mówi Derluyn.
Cenna wiedza dotycząca dobrostanu psychicznego
Realizacja projektu, którą zaplanowano na lata 2019–2022, została zakłócona przez pandemię COVID-19, gdyż większość szkół została zamknięta. Wprawdzie nie pozostało to bez wpływu na ogólną ocenę interwencji, jednak zespół projektu poczynił mimo to kilka bardzo ważnych ustaleń. Derluyn informuje, że wszystkie akcje i działania były wysoko oceniane przez nowo przybyłych uczniów, ich nauczycieli i rodziców. Wśród najważniejszych czynników, które uznano za korzystnie wpływające na dobrostan, uczestnicy wymienili takie działania jak tworzenie przestrzeni na potrzeby dzielenia się swoimi historiami, zwiększenie wsparcia społecznego i wykorzystanie technik niewerbalnych, m.in. teatru szkolnego. Zwrócono jednak uwagę, że równie istotne były pewne warunki, bez spełnienia których wdrożenie interwencji w szkołach nie byłoby tak udane. Wskazywano między innymi takie czynniki jak wystarczająca ilość poświęconego czasu czy zaangażowanie. Derluyn dodaje, że na stronie internetowej projektu można znaleźć wiele cennych informacji, zestaw narzędzi i podręcznik zawierający wskazówki dotyczące wdrożenia, sporządzony dla każdego rodzaju interwencji w różnych językach. Witryna zyskała na popularności w czasie kryzysu wywołanego konfliktem zbrojnym na Ukrainie w 2022 roku, w wyniku którego do europejskich szkół trafiło wielu ukraińskich uczniów.
Słowa kluczowe
RefugeesWellSchool, uchodźcy, migranci, nastoletni uchodźcy i migranci, zdrowie psychiczne, integracja klasowa, integracja
