Głosy Romów pozwalają spojrzeć na historię Europy z innej perspektywy
Choć świadomość i wiedza na temat Romów wzrosła w ciągu ostatnich dwóch dekad, dotyczące ich mity i stereotypy pozostały żywe. Często pomija się na przykład historię Romów między I a II wojną światową. „Romowie byli w tym czasie coraz bardziej aktywni społecznie i politycznie, jednak często są postrzegani jedynie jako bierni odbiorcy środków politycznych”, wyjaśnia koordynatorka projektu RomaInterbellum Elena Marushiakova z Uniwersytetu w St Andrews w Zjednoczonym Królestwie. „Pomija się fakt, że byli oni również aktywnymi architektami własnego życia. W swoim projekcie chciałam wypełnić tę lukę”.
Romski wkład w myśl polityczną
RomaInterbellum, projekt finansowany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, zrzeszył naukowców i współpracowników o różnych umiejętnościach. Obejmowały one znajomość lokalnych języków, w tym języka romskiego. „Ważne było wsparcie społeczności romskich”, dodaje Marushiakova. Romskie wizje społeczno-polityczne potraktowano w ramach projektu jako niezbywalną część historii nowoczesnej myśli politycznej w Europie. Dogłębne badania obejmowały liczne wizyty terenowe w archiwach i bibliotekach w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Zidentyfikowano również „głosy Romów” – materiały źródłowe stworzone przez samych Romów oraz pisemne dziedzictwo czołowych romskich wizjonerów. „Głównym innowacyjnym podejściem, jakie przyjęliśmy, było zrozumienie, że Romowie nie są hermetycznie odizolowanym systemem społecznym i kulturowym”, mówi Marushiakova. „Istnieją oni w dwóch wymiarach, zarówno jako odrębne społeczności etniczne, jak i jako część makrospołeczeństwa, w którym żyją w obrębie odpowiednich państw narodowych”. Jako członkowie makrospołeczeństwa Romowie doświadczyli rozpadu starych imperiów i ustanowienia państw narodowych. Byli zaangażowani w budowanie nowych systemów politycznych na rozległych terytoriach, które ostatecznie stały się Związkiem Radzieckim.
Integracja w życiu społecznym i politycznym
Marushiakova uważa, że nadrzędny cel projektu RomaInterbellum – włączenie historii Romów do głównego nurtu europejskiej i światowej historiografii – został osiągnięty. Zespołowi projektu udało się wykazać istnienie „romskich głosów” w bibliotekach i archiwach, wbrew powszechnemu przekonaniu, że takie głosy nie istnieją. Odkrycie tysięcy dokumentów pomogło ożywić aktywne uczestnictwo społeczne i polityczne Romów w okresie międzywojennym oraz podkreślić ich udział w życiu społecznym i politycznym. „Dokumenty te pomogły również pokazać sprzeczną politykę poszczególnych krajów wobec Cyganów, jak ich wówczas nazywano”, mówi Marushiakova. „Środki dyskryminacyjne i represyjne często łączyły się z obojętnością i/lub paternalistycznym podejściem”.
Włączanie historii Romów do głównego nurtu
Projekt stanowi ważny krok naprzód w przełamywaniu stereotypów i mitów, które negatywnie wpływają na interpretację historii Romów. Pozwoli to na wyłonienie się historii Romów jako odrębnej dziedziny. „Nasze odkrycia podważają dominujące do tej pory narracje akademickie, które przedstawiały Romów jako niezaangażowaną, zmarginalizowaną społeczność”, zauważa Marushiakova. „Romowie to pełnoprawni obywatele z własnymi poglądami i wizjami”. Oprócz tego, że Marushiakova posuwa naprzód środowisko akademickie i historię jako dyscyplinę, ma również nadzieję, że na wykonanej pracy skorzystają społeczności romskie na całym świecie. „Mam nadzieję, że ten projekt przerwie błędne koło zaniedbywania lub zaprzeczania romskiej historii”, dodaje Marushiakova. „Włączenie historii Romów do głównego nurtu europejskiej i światowej historiografii pomoże również postrzegać społeczności romskie jako równe wszystkim innym populacjom w książkach historycznych i w dzisiejszym życiu”.
Słowa kluczowe
RomaInterbellum, Romowie, romskie, języki, stereotypy, historia
