Jak skuteczne są budżety partycypacyjne jako narzędzie kształtowania polityki?
Budżety partycypacyjne opisują system, w którym obywatele bezpośrednio decydują o sposobie wydatkowania środków publicznych. Odbywa się to zazwyczaj na poziomie lokalnym lub regionalnym. Rozwiązanie to przyciągnęło uwagę jako narzędzie kształtowania polityki, zachęcające do zaangażowania obywatelskiego na większą skalę. Prowadzony przez koordynatorkę Paschalię Spyridou z Cypryjskiego Uniwersytetu Technologicznego (CUT) projekt DEMOTEC bada, czy budżet partycypacyjny, jako część polityki regionalnej i miejskiej, doprowadził do zwiększenia udziału obywateli i bardziej świadomego elektoratu. Według Vasilisa Manavopoulosa, kierownika projektu z CUT, pomysł po raz pierwszy wyłonił się pod koniec lat 80. w Porto Alegre w Brazylii, z politycznie lewicowego programu sprawiedliwości społecznej i reformy rządzenia. Od tego czasu został przyjęty przez ponad 1500 gmin na całym świecie, w tym ponad 200 w Europie. „Budżet partycypacyjny jest atrakcyjny, bo obiecuje liczne korzyści, ale badania często koncentrowały się tylko na udanym wdrożeniu, prawdopodobnie wyolbrzymiając jego efekty” — mówi Manavopoulos. „Chcieliśmy dogłębniej zbadać jego różne formy”.
Porównawcze studia przypadków
Aby zbadać wpływ budżetowania partycypacyjnego w całej Europie, DEMOTEC przeprowadził badanie w regionach miejskich Cypru, Grecji, Holandii, Irlandii, Polski, Rumunii i Wielkiej Brytanii, odzwierciedlających kontinuum społeczno-polityczne krajów o różnym stopniu zaangażowania w tę praktykę. Zespół wykorzystał metodologię mieszaną do oceny, czy i jak proces ten wpływa na zaangażowanie polityczne. „Stworzyliśmy trzy różne programy badawcze, wykorzystując ankietę do zbadania postaw obywateli wobec budżetów partycypacyjnych, analizę tekstów w celu zbadania, w jaki sposób organizacje społeczeństwa obywatelskiego i media kształtują te postawy, a następnie symulowane scenariusze w celu przetestowania hipotez” — wyjaśnia Manavopoulos. W ankietach internetowych wzięło udział 3000 reprezentatywnych obywateli z krajów objętych badaniem, a także z Niemiec, Francji i Hiszpanii. Przeanalizowano prawie 43 000 artykułów informacyjnych online i ponad 300 000 tweetów w dziewięciu językach i zakodowano je pod kątem tonu/wartości (pozytywnego lub negatywnego). Ponadto przeprowadzono wywiady z dziennikarzami z badanych obszarów i przeprowadzono symulacje badające, w jaki sposób projektowanie budżetu partycypacyjnego wpływa na uczestników, procesy i wyniki.
Występujące różnice regionalne
Analiza dotychczasowych badań wykazała niską świadomość na temat budżetów partycypacyjnych we wszystkich krajach z wyjątkiem Polski, gdzie zyskały one osadzenie w prawie. Wskaźniki uczestnictwa w siedmiu badanych krajach były niskie, ale nadal istniała duża chęć wzięcia udziału w przyszłych działaniach. „Kluczowymi predyktorami wsparcia budżetów partycypacyjnych były zaufanie instytucjonalne i społeczne, wcześniejsze zaangażowanie obywatelskie, takie jak wolontariat, edukacja oraz wcześniejsze zainteresowanie polityką” — zauważa Spyridou. Analiza mediów wykazała, że zainteresowanie budżetem partycypacyjnym stale rośnie od 2014 roku. „Tylko nieco w ponad połowie artykułów wspomniano o tym pobieżnie, poza tym relacje były w przeważającej mierze pozytywne. Podczas gdy często podkreślano jego praktyczność i zdolność do angażowania i wzmacniania pozycji obywateli, bardzo rzadko wspominano o jego potencjale transformacyjnym, na przykład w zakresie promowania sprawiedliwości społecznej” — mówi Spyridou. Analiza tweetów wykazała, że budżet partycypacyjny był wspominany głównie przez organizacje, a w przypadku osób fizycznych, głównie przez osoby formalnie zaangażowane w ten proces. Dziennikarze ujawnili, że choć wielu z nich uważało budżet partycypacyjny za przydatny w mobilizowaniu i upodmiotowiania obywateli, był on trudny do wdrożenia. Panowała również zgoda co do tego, że „złe nastawienie do demokracji” jest prawdziwym zjawiskiem i chociaż budżet partycypacyjny był tematem wartym opublikowania, odbiorcy prawdopodobnie nie byliby nim zainteresowani. Po wzięciu udziału w symulacjach wszyscy uczestnicy, niezależnie od grupy, wykazali wysoki stopień zadowolenia z procesu, deklarując, że zamierzają wziąć w nim udział, jeśli zostanie wdrożony lokalnie. „Eksperymenty sprawiły, że wszystkie grupy oceniły budżet partycypacyjny wyżej niż wcześniej, ale skok ten był bardziej wyraźny w przypadku grup, które spotykały się twarzą w twarz, niż online. Może to sugerować wartość interakcji społecznych dla podejmowania decyzji przez społeczność” — dodaje Manavopoulos. Partnerzy DEMOTEC pracują obecnie w roli konsultantów z lokalnymi gminami, aby pomóc w promowaniu i wdrażaniu budżetów partycypacyjnych w ich regionach.
Słowa kluczowe
DEMOTEC, partycypacja, budżetowanie, rządzenie, demokracja, społeczeństwo obywatelskie, polityka
