System rolno-leśny jako droga do bardziej zrównoważonego rolnictwa
Rolnictwo i użytkowanie gruntów znajdują się w punkcie zwrotnym. Z jednej strony mogą nadal być główną przyczyną zmiany klimatu i degradacji gruntów. Z drugiej zaś mogą stać się częścią rozwiązania tych problemów. Jak twierdzi Ulrich Schmutz(odnośnik otworzy się w nowym oknie), profesor ogrodnictwa ekologicznego i ekonomii ekologicznej na Uniwersytecie Coventry(odnośnik otworzy się w nowym oknie), w obraniu drugiego z tych kierunków może pomóc system rolno-leśny. „Rolnictwo zgodne z praktykami agroekologicznymi, z większym udziałem systemu rolno-leśnego i rolnictwa mieszanego, daje możliwość przekształcenia krajobrazów i stania się kluczowym elementem w walce ze zmianą klimatu”, mówi. Korzystając ze wsparcia finansowanego przez UE projektu AGROMIX(odnośnik otworzy się w nowym oknie), Schmutz przewodził wysiłkom na rzecz bardziej zrównoważonego rolnictwa w całej Europie. Projekt skupiał rolników, naukowców i decydentów, aby nie tylko zbadać rozwiązania agroekologiczne dla bardziej odpornego użytkowania gruntów, ale także opracować praktyczne narzędzia do wprowadzania tych rozwiązań w życie. „Projekt uwzględniał środowiskowe, społeczno-ekonomiczne i polityczne aspekty systemu rolno-leśnego, rolnictwa mieszanego i łańcuchów dostaw w celu wprowadzenia tych innowacji na rynek”, dodaje Schmutz. „W ten sposób wypełnił luki w wiedzy na temat drzew i tego, jak możemy wspierać system rolno-leśny poprzez partycypacyjne współprojektowanie, zarówno w instrumentach politycznych, jak i w gospodarstwach rolnych”.
Wykorzystanie pełnego potencjału systemu rolno-leśnego
Mając na celu uwolnienie pełnego potencjału systemu rolno-leśnego, w ramach projektu zebrano informacje z ośmiu długoterminowych, replikowanych stanowisk testowych systemów rolno-leśnych, wraz z praktycznymi doświadczeniami rolników i zarządców gruntów. „Prace te obejmowały analizę społeczno-ekonomicznych wyników systemów rolno-leśnych i mieszanych, ocenę sieci łańcuchów wartości i badanie tego, co motywuje rolników do przejścia na system rolno-leśny”, wyjaśnia Schmutz.
Narzędzia ułatwiające przejście na system rolno-leśny
Następnie naukowcy wykorzystali te ustalenia do opracowania praktycznych rozwiązań pozwalających na przejście na bardziej zrównoważone systemy użytkowania gruntów. „Mieliśmy dowód na to, że wdrożenie systemu rolno-leśnego pozwala rolnikom zdywersyfikować produkcję, zmniejszyć zależność od sukcesu jednego produktu i poprawić stabilność dochodów”, mówi Schmutz. Trudność polegała na zastosowaniu tego dowodu w praktyce. „Dowiedzieliśmy się, jak zintegrować system rolno-leśny ze wszystkimi systemami i na tej podstawie zdecydowaliśmy się nie propagować rolnictwa mieszanego bez wykorzystania drzew”, dodaje Schmutz. Uczestnicy projektu współtworzyli i rozwijali intuicyjne modele i przyjazne dla użytkownika narzędzia(odnośnik otworzy się w nowym oknie), aby pomóc rolnikom i zarządcom gruntów we wdrażaniu i monitorowaniu odpornego na zmianę klimatu użytkowania gruntów w oparciu o zasady rolnictwa mieszanego i systemu rolno-leśnego. Wiele z tych narzędzi zostało następnie przetestowanych w ramach 12 szczegółowych projektów pilotażowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) przeprowadzonych w europejskich strefach klimatu atlantyckiego, kontynentalnego i śródziemnomorskiego.
Strategia dotycząca systemu rolno-leśnego dla Europy
Aby zmaksymalizować oddziaływanie i spuściznę projektu, naukowcy przeprowadzili szeroko zakrojone szkolenia i działania informacyjne z rolnikami oraz opublikowali podręcznik wspólnego projektowania(odnośnik otworzy się w nowym oknie) na potrzeby wdrażania systemu rolno-leśnego. Naukowcy zajmowali się także oddolnym tworzeniem polityki rolno-leśnej wspólnie z rolnikami, czego efektem było zorganizowanie 14 warsztatów w różnych krajach europejskich. Prace koncentrujące się na polityce zostały podsumowane w krajowych arkuszach informacyjnych dotyczące polityki(odnośnik otworzy się w nowym oknie) oraz na kompleksowej białej księdze(odnośnik otworzy się w nowym oknie), która kładzie podwaliny pod „europejską strategię dotyczącą systemu rolno-leśnego”. „Jestem przekonany, że dzięki zaangażowaniu w ten proces zarówno rolników, jak i decydentów politycznych z całej Europy nasza praca zasadniczo zmieni relacje między rolnictwem a użytkowaniem gruntów – a zmiana ta ostatecznie przyniesie korzyści zarówno środowisku, jak i obywatelom”, dodaje na koniec Schmutz.
Kontynuacja dziedzictwa projektu AGROMIX
Od czasu zakończenia projektu AGROMIX pod koniec 2024 r. powstałe w jego ramach narzędzia i wnioski badawcze zyskują nowe znaczenie, a partnerzy, tacy jak Uniwersytet w Trewirze(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w Niemczech, pozyskali dodatkowe fundusze na zbadanie roli systemu rolno-leśnego w łagodzeniu skutków powodzi. Partycypacyjne podejście zastosowane w projekcie AGROMIX zaowocowało również nowymi inicjatywami. Metody współprojektowania stały się inspiracją dla nowych projektów obejmujących „żywe laboratoria” w ramach unijnych programów Mission Soil(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i AGROECOLOGY Partnership(odnośnik otworzy się w nowym oknie), dzięki którym badania naukowe przekształcane są w praktyczne zmiany. Tereny pilotażowe stanowią podstawę dalszych badań skupiających się na systemach leśno-rolnych, leśno-pastewnych i leśno-ogrodniczych. Wyniki tych prac pomagają także kształtować politykę przejścia na zrównoważone systemy żywnościowe i rolnicze: Dowody na to, że systemy rolno-leśne mogą znacząco zwiększyć różnorodność biologiczną (od aktywności ptaków i nietoperzy po poprawę mikroklimatu i stabilność upraw), są coraz szerzej wykorzystywane w debatach UE na temat zrównoważonego rolnictwa. Biała księga i zalecenia polityczne projektu, przedstawione na szczycie w Brukseli w 2024 r., kształtują nowe podejście do transformacyjnej „strategii rolno-leśnej” i dalszej reformy wspólnej polityki rolnej(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (WPR). Zespół dzielił się także swoimi odkryciami na ważnych konferencjach poświęconych systemom rolno-leśnym i rolnictwu ekologicznemu – przyczyniając się do dyskusji między rolnikami, naukowcami i decydentami.
