Rola racjonalności i emocji w podejmowaniu decyzji w zakresie prawa
Podejmowanie decyzji w zakresie prawa tradycyjnie było postrzegane jako proces czysto racjonalny, wolny od wpływu emocji. Obiektywizm, postrzegany jako podstawa rządów prawa, jest często utożsamiany z samym rozsądkiem. Zaufanie publiczne do systemu sądownictwa zależy od tego, czy sądy są postrzegane jako nieuprzedzone i bezstronne, co ma zapewniać sprawiedliwość decyzji.
Nowe spojrzenie na obiektywizm przy podejmowaniu decyzji
Jednak badania naukowe wykazały, że takie konwencjonalne prawne rozumienie obiektywizmu jako „czystego rozumu” jest wadliwe. Nie można uznać emocji za nieistotne. Odgrywają krytyczną rolę w racjonalnym podejmowaniu decyzji. Stanowią drogowskaz dla profesjonalistów w ocenie dowodów, przypisywaniu winy i rozważaniu konsekwencji swoich działań. Projekt JUSTEMOTIONS finansowany ze środków EU został zainicjowany, aby rozplątać kwestię, jaką jest rola emocji w racjonalnym procesie, który dotychczas był postrzegany jako czysto kognitywny. Jak mówi koordynatorka projektu Stina Bergman Blix: „Podważyliśmy fałszywą dychotomię pomiędzy racjonalnością a emocjami, pokazując, że takie emocje jak ciekawość, wątpliwość, pewność siebie, duma zawodowa i niechęć do marnowania czasu odgrywają fundamentalną rolę w obiektywnym podejmowaniu decyzji. Badając sprawy karne w różnych systemach prawnych, sprawdziliśmy, w jaki sposób konteksty kulturowe kształtują emocjonalno-poznawcze elementy praktyki prawnej”. W ramach projektu JUSTEMOTIONS opracowano również silną metodologię analizy procesu podejmowania decyzji w praktyce. Ustalenia projektu wyjaśniają napięcia między sprawiedliwością zdroworozsądkową a prawną, napięcia, które czasami mogą stawiać poddawać w wątpliwość umocowanie systemu prawnego.
Jak emocje kształtują podejmowanie decyzji w zakresie prawa w różnych systemach prawnych
Głównym osiągnięciem było stworzenie unikalnego zbioru danych, łączącego dane obserwacyjne z rzeczywistych rozpraw sądowych i sesji wyrokowych z wywiadami i pisemnymi orzeczeniami prawników. Zdaniem Bergman Blix: „Takie podejście zapewniło bezprecedensowe zrozumienie sposobu, w jaki podejmowanie decyzji w zakresie prawa przebiega w praktyce, pokonując ograniczenia badań eksperymentalnych i wykorzystujących pozorowane rozprawy”. Badanie podkreśliło znaczenie „emocji epistemicznych”, takich jak ciekawość, wątpliwości, sceptycyzm i pewność, które są otwarcie uznawane przez prawników za niezbędne narzędzia w ich pracy. „W przeciwieństwie do emocji takich jak złość czy smutek, często postrzeganych z podejrzliwością, te «uporządkowane uczucia» są uważane za niezbędne do podejmowania racjonalnych decyzji. Zaciera to tradycyjną dychotomię między racjonalnością a emocjami, zachęcając prawników do refleksji nad rolą, jaką odgrywają one w ich praktyce” — dodaje Bergman Blix. Badacze przeanalizowali również „uczucia nieuporządkowane”, w tym gniew, który pomimo tego, że jest postrzegany jako irracjonalny, może być systematycznie wykorzystywany przez prawników o wysokim statusie do rozwiązywania problemów prawnych. Na przykład badanie wykazało, że sędziowie i prokuratorzy w systemach prawa precedensowego, jak w Stanach Zjednoczonych i Szkocji, często uwzględniają oceny moralne w swoich decyzjach. Z kolei systemy cywilnoprawne, takie jak te w Szwecji i we Włoszech, przedkładają prawidłowe procesy nad rozumowanie moralne. Innym interesującym odkryciem jest to, że sędziowie, którzy dzielą się niepewnością podczas obrad i dochodzą do wspólnych wniosków, wyrażają silniejsze poczucie niezależności i pewności odnośnie do swoich decyzji. Ten oparty na współpracy proces umacnia ich w przekonaniu, że uwzględnili wiele perspektyw.
Nowe spojrzenie na rolę emocji w praktyce prawniczej
Prawo jest często postrzegane jako ideał racjonalności, co jeszcze wzmacnia dychotomię racjonalność-emocje. Niemniej jednak „projekt JUSTEMOTIONS pokazuje silne zainteresowanie praktyków prawa w otwarciu «czarnej skrzynki», jaką jest proces podejmowania decyzji. Dostarcza też narzędzi pozwalających rozróżniać emocje oraz sprawdza, jak ich koordynacja wpływa na ich rolę, aby poddać refleksji profesjonalistów kwestie wywoływane emocjami. Ponadto pokazuje, w jaki sposób można zorganizować obrady, które promowałaby refleksję nad emocjami i ich regulację, wspierając interakcję między podmiotami a także wydawanie orzeczeń” — podsumowuje Bergman Blix.