Prezentacje projektów - Adaptacyjne oraz personalizowane technologie TIK zmieniają nasze spojrzenie na przeszłość
"Zeznania z 1641 roku" ('1641 depositions'), przechowywane w bibliotece Trinity College Dublin, stanowią zaledwie jeden z wielu przykładów cennych kolekcji dziedzictwa kulturowego i historycznego, zgromadzonych przez uniwersytety, muzea, archiwa oraz osoby prywatne w całej Europie. Bunt irlandzkich katolików z 1641 roku znacząco wpłynął na koleje losu tego kraju i doprowadził do powstania jednej z najbogatszych kolekcji wiedzy historyczno-kulturowej w Europie, zwanej "zeznaniami z 1641 roku". Zbiór ten obejmuje zeznania ponad 8 000 świadków, spisane na prawie 20 000 stron. Przez dziesięciolecia, a w niektórych przypadkach nawet przez wieki, naukowcy, studenci oraz przedstawiciele ogółu społeczeństwa przeczesywali tego rodzaju archiwa w poszukiwaniu informacji na temat przeszłości, co było pracochłonnym i czasochłonnym procesem, pełnym pułapek i ślepych zaułków. Niepełne i niespójne teksty, brakujące słowa, błędne przedruki oraz literówki, ewoluujący język, a także ilość materiałów to tylko niektóre wyzwania, którym trzeba było sprostać. Jedno z rozwiązań powyższego problemu, opracowywane przez zespół naukowców pochodzących z Austrii, Bułgarii, Irlandii, Izraela oraz Włoch, bazuje na zastosowaniu technologii TIK, w celu wykonania najcięższej pracy. Powyższe prace, realizowane w ramach projektu "Ułatwianie zrozumienia oraz wspieranie prac badawczych poprzez adaptacyjność" ('Cultivating understanding and research through adaptivity' - CULTURA), wspartego kwotą 2,8 milionów euro przez Komisję Europejską, mają ułatwić szybkie przeszukiwanie archiwów cyfrowych, eliminowanie niespójności językowych, identyfikowanie powiązania pomiędzy wydarzeniami historycznymi, osobami oraz przedmiotami, a także zwiększyć dostępność bogatego, europejskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego dla wszystkich obywateli. "Podczas przeglądania materiałów historycznych wiele informacji nie jest natychmiast oczywistych - często pojawia się wieloznaczność i niespójność, dlatego potrzebne są procesy, które pozwolą wydobywać powyższe informacje oraz odkrywać te nieoczywiste powiązania", tłumaczy dr Owen Conlan, docent pracujący w Grupie ds. Inżynierii Wiedzy i Danych ('Data Engineering Group'), będącej częścią Katedry Informatyki i Statystyki ('School of Computer Science and Statistics') Trinity College Dublin. "Powyższe informacje pozwolą następnie odkryć powiązania pomiędzy materiałami źródłowymi, które wcześniej nie były oczywiste". Dr Conlan, będący koordynatorem projektu CULTURA, jako przykład podaje "Zeznania z 1641 roku". Wśród wielu osób wspomnianych w powyższym tekście, często przewija się nazwisko Phelim O'Neil, który był irlandzkim katolikiem i szlachcicem oraz przywódcą rebeliantów. Jednak Phelim O'Neil określany jest także jako Sir Felim O'Neill of Kinard, Phelim Mac Shane O'Neill, Féilim Ó Néill lub po prostu "buntownik". Przykładowo: "I powiedział, że w czasie, który spędził wśród buntowników, zaobserwował i dobrze wiedział, że większość z tych, którzy pochodzili z hrabstwa Armagh uczestniczyła w oblężeniu zamku Augher, które się nie powiodło i w którego następstwie wielu podwładnych buntownika O'Neila zostało zgładzonych; W odwecie wielki buntownik, Sir Phelim O'Neil nakazał jednemu ze swoich, zwanemu Maolmurry McDonnell, znanemu z okrucieństwa i bezwzględności, zabicie wszystkich Anglików i Szkotów..." Historyczne sieci społecznościowe By odnaleźć sens w tak złożonych tekstach źródłowych i zidentyfikować powiązane materiały, uczestnicy projektu CULTURA zastosowali najnowocześniejsze oprogramowanie służące do przetwarzania języka naturalnego, w celu "znormalizowania" języka oraz nadania mu znaczenia semantycznego, które będzie zrozumiałe zarówno dla komputerów, jak i dla ludzi. "Nie modyfikujemy tekstów źródłowych oraz dołożyliśmy wszelkich starań, by zachować możliwie największą wierność w stosunku do oryginałów, jednak nasz system tworzy dodatkową warstwę informacji, z którego możliwe jest wydobywanie znaczenia", twierdzi dr Conlan. Wydajne algorytmy pozwalają automatycznie wydobywać poszczególne elementy oraz identyfikować powiązane z nimi treści, w celu odkrycia kluczowych osób, zdarzeń, dat oraz innych elementów i zależności. Następnie narzędzia stworzone przez zespół projektowy mogą dokonać analizy powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami, tworząc swego rodzaju historyczną sieć społecznościową, która pomaga nadać odpowiednią strukturę zdarzeniom historycznym oraz jednostkom, ułatwiając zrozumienie i wizualizowanie ich znaczenia. Powyższe podejście jest skuteczne nie tylko w przypadku materiałów tekstowych, takich jak "Zeznania z 1641 roku", ale także w odniesieniu do zdjęć. W powyższym przypadku metadane powiązane ze zdjęciami, uzupełniane podczas cyfryzacji, pozwalają nadać obrazom znaczenie semantyczne. Powyższy proces umożliwił uczestnikom projektu CULTURA przeprowadzenie analizy zbiorów Imaginum Patavinae Scientiae Archivum (IPSA), należących do Uniwersytetu w Padwie (Włochy). IPSA to archiwum cyfrowe manuskryptów i grafik z annotacjami, opracowanych przez 14-go wiecznych zielarzy w języku łacińskim. "Zbiory IPSA obejmują głównie grafiki, które mogą zostać wzbogacone o metadane. Powyższe metadane mają nie tylko charakter opisowy, ale także wartość historyczną, gdyż dokumentują procesy, które były powszechnie stosowane w okresie powstawania oryginalnej kolekcji", zauważa dr Conlan. "Dzięki naszej analizie społecznościowej można np. sprawdzić, kto rysował grafiki, kto finansował powyższe prace, a także jak kształtowały się wzajemne wpływy". Co istotne, system CULTURA zapewnia nie tylko adaptacyjność w zależności od badanych treści, ale także dostosowuje się do potrzeb poszczególnych użytkowników lub społeczności. Przykładowo, badacz uniwersytecki, który posiada dogłębną wiedzę na temat danego zagadnienia lub danego zbioru historycznego, może korzystać z systemu w celu znalezienia konkretnego powiązania. Natomiast przedstawiciel ogółu społeczeństwa, interesujący się się konkretnym okresem historycznym, może poszukiwać znacznie bardziej ogólnych informacji. "Zaobserwowaliśmy na przykład, że początkującym naukowcom system pomaga bardziej dokładnie i szybciej zgłębiać badane przez nich zagadnienie", zauważa dr Conlan. Zwiększanie dostępności dziedzictwa historycznego i kulturowego Platforma CULTURA jest w stanie sprostać potrzebom zarówno powyższych, jak i innych typów użytkowników, dzięki innowacyjnemu procesowi personalizacji, który uwzględnia profil użytkownika oraz kontekst, w jakim wyszukują informacje lub uzyskują do nich dostęp. "Widgety" wbudowane w platformę oferują rekomendacje dotyczące powiązanych treści, które mogą zainteresować danego użytkownika, w oparciu po części o to, co zainteresowało uprzednio użytkowników o podobnym profilu. Dzięki temu system proponuje potencjalnie nowe ścieżki eksploracji, pozwalając jednocześnie użytkownikom podejmować ostateczne decyzje. "Dobrą personalizację można porównać do gawędziarstwa. Dobry gawędziarz zaintryguje słuchaczy, przeanalizuje ich reakcje, a następnie odpowiednio dostosowuje swą narrację. Jednak w przypadku personalizacji mówimy o gawędziarzu, który opowiada historię tylko jednemu słuchaczowi", twierdzi dr Conlan. System może nawet dostarczać dynamicznie generowaną narrację, dotyczącą niektórych zdarzeń, dat, miejsc, czy też osób, która jest dostosowywana do profilu użytkownika oraz do jego uprzednich działań. "Zasoby historyczne powinny być dostępne nie tylko dla profesorów uniwersytetów i badaczy, ale także dla wielu różnych ludzi, począwszy od uczniów i studentów, aż po członków towarzystw historycznych, grup interesujących się danym tematem oraz dla ogółu społeczeństwa", podkreśla dr Conlan. "Jednymi z największych wyzwań, stojących przed cyfrowymi archiwami historycznymi, są dostępność i świadomość. Projekt CULTURA stanowi duży krok na drodze do sprostania tym wyzwaniom". Oprócz "Zeznań z 1641 roku" oraz zbioru IPSA uczestnicy projektu zaczęli stosować platformę CULTURA w odniesieniu do materiałów z 1916 roku, dotyczących Powstania Wielkanocnego oraz jego następstw, które stanowiło kolejny element zwrotny w irlandzkiej historii, gdy irlandzcy republikanie zbuntowali się przeciwko brytyjskiej władzy. "Zbliża się setna rocznica wydarzeń z 1916 roku, dlatego obecny czas jest dla Irlandii bardzo istotny. Planujemy ściśle współpracować ze szkołami, po części dlatego, że powyższy materiał można określić jako współczesny i bardziej dostępny", twierdzi koordynator projektu CULTURA. "Skupiamy się zwłaszcza na identyfikowaniu powiązań pomiędzy opowieściami a konkretnymi osobami, gdyż ludzie zwykle wzbudzają największe zainteresowanie. Nasze podejście pomoże zwrócić uwagę użytkowników na stosunkowo abstrakcyjne wydarzenia oraz ułatwi im zrozumienie kontekstu". Kilku partnerów inicjatywy planuje nadal rozwijać platformę CULTURA po zakończeniu prac projektowych, z zamiarem poszerzenia jej funkcjonalności o nowe zbiory. Jednocześnie pojedynczy partnerzy zamierzają dokonać komercjalizacji poszczególnych elementów i technologii tworzących system. Projekt CULTURA uzyskał wsparcie finansowe w ramach Siódmego Programu Ramowego UE (7PR). Hiperłącza do projektu w serwisie CORDIS: - 7PR w serwisie CORDIS - informacje na temat projektu CULTURA w serwisie CORDIS Hiperłącze do strony internetowej projektu: - strona internetowa projektu 'Cultivating understanding and research through adaptivity' Inne hiperłącza: - strona internetowa Komisji Europejskiej poświęcona agendzie cyfrowej