Etyczne aspekty projektu The Human Brain Project dla ochrony interesu publicznego Lepsze poznanie ludzkiego mózgu pozwala zrozumieć, co znaczy być człowiekiem, jakie są mechanizmy chorób mózgu oraz jak można je lepiej diagnozować i leczyć, otwierając jednocześnie perspektywy postępu technologii sztucznej inteligencji. Pytanie brzmi, jaką etyczną cenę przyjdzie nam za to zapłacić? © whiteMocca, Shutterstock Twórcy projektu The Human Brain Project (HBP) przykładają dużą wagę do pytań natury etycznej wywodzących się z metodologii, wyników i możliwych praktycznych zastosowań badań prowadzonych na styku neuronauki i technologii, wdrażając program odpowiedzialnych badań i innowacji (RRI). Przy udziale zewnętrznych stron zainteresowanych, w tym obywateli, program RRI przygląda się konkretnym skutkom badań, jednocześnie odpowiadając na typowe wątpliwości natury etycznej związane na przykład z prowadzeniem doświadczeń na zwierzętach czy ludziach. Są to działania przyczyniające się do zarządzania projektem HBP jako całością poprzez, na przykład, tworzenie standardowych procedur operacyjnych. Zapewniają również identyfikację, podnoszenie i rozwiązywanie problemów etycznych poprzez formalne i nieformalne kanały, w tym niezależną Radę Doradczą ds. Etyki (EAB). Etyka bez granic Etyka ma znaczenie dla niemal każdego aspektu większości projektów badawczych, jednak skala i ambicja projektu HBP sprawiają, że względy etyczne odgrywają tutaj o wiele ważniejszą rolę. W przypadku zarządzania danymi rodzą się pytania, jakie dane można wykorzystywać, w jakim celu oraz kto może to robić, co samo w sobie generuje cały szereg wątpliwości o charakterze prawnym i etycznym. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że wymiana danych opracowywanych w projekcie HBP odbywa się ponad granicami krajów. Dlatego w ramach programu badawczego dotyczącego zagadnień etycznych i społecznych projektu HBP, prowadzonego przez prof. Kathinkę Evers, powołano grupę roboczą odpowiedzialną za kompilację polityk i regulacji dotyczących danych. „Jest to obszerny i złożony problem, z którym mierzą się wszystkie duże projekty zajmujące się przetwarzaniem danych na dużą skalę. Nasze działania w tej dziedzinie to dopiero początek procesu kształtowania reguł przyszłej międzynarodowej współpracy”, mówi prof. Bernd Stahl, dyrektor ds. etyki projektu HBP. Kolejnym istotnym obszarem działań jest zapewnienie zgodności z politykami i przepisami prawa. W niektórych przypadkach zasady postępowania są czytelne dzięki już istniejącym regulacjom unijnym. „W przypadku badań z dziedziny biomedycyny zarówno prawo UE dotyczące ochrony praw zwierząt, jak i mechanizmy jego wdrażania obowiązują od dawna”, tłumaczy prof. Stahl. „Natomiast w przypadku słabiej zdefiniowanych obszarów badań, UE musi poprowadzić zakrojoną na szeroką skalę debatę społeczną”. Jednym z takich obszarów jest sztuczna inteligencja (AI). Podczas gdy toczące się w ramach projektu HBP badania z dziedziny neuromorfiki mogą być kluczem do stworzenia bardziej funkcjonalnej sztucznej inteligencji, wciąż zwiększający się potencjał AI może okazać się społecznie problematyczny. W samym tylko obszarze zatrudnienia AI może przyczynić się do wzrostu bezrobocia w niektórych sektorach i stać się źródłem dyskryminacji i uprzedzeń w miejscu pracy. Program społeczno-etyczny zachęca do społecznej debaty, a jego uczestnicy organizują własne przedsięwzięcia adresowane do opinii publicznej, prowadzone przez Duńską Radę ds. Technologii. W ramach programu prowadzone są również badania empiryczne w oparciu o wywiady, ankiety i ćwiczenia angażujące opinię publiczną. Wymiar praktyczny i poznawczy Badania prowadzone w ramach projektu HBP przysłużą się na wiele sposobów nauce, technologiom teleinformatycznym i medycynie, przynosząc także konkretne korzyści obywatelom. Nowe technologie inspirowane neuronauką, takie jak neuromorficzne przetwarzanie danych i neurorobotyka, mogą w sposób fundamentalny zmienić zdolności fizyczne i poznawcze ludzi. Być może jednak największa zmiana, stwarzająca jednocześnie najwięcej wyzwań, dokona się wraz z rozwojem doskonalszych mechanizmów poznania, diagnozowania i leczenia chorób mózgu. Zaś na poziomie filozoficznym lepsze zrozumienie funkcjonowania mózgu może wpłynąć na to, jak człowiek zacznie postrzegać samego siebie, wywierając tym samym głęboki wpływ na struktury społeczne i relacje międzyludzkie. Świadomość istnienia zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków tych zmian skłania do zadawania właściwych pytań we właściwym czasie i przez właściwe osoby. Jednak zdaniem prof. Stahla, „w większości przypadków nie ma jednej, prostej odpowiedzi na pytania natury etycznej, podobnie jak nie ma jednego, ostatecznego arbitra. Dlatego zachęcamy do otwartej, angażującej wszystkie strony i przejrzystej dyskusji, tak abyśmy wspólnie wytyczali najlepszy kierunek działań”. Kraje Szwajcaria
