Nowa europejska infrastruktura do badań astronomicznych
Panujące w ostatnich latach przekonanie, że stara infrastruktura do badań astronomicznych zostanie szybko zastąpiona, nie miało potwierdzenia w rzeczywistości, głównie z powodu wysokich kosztów takiego przedsięwzięcia. Mimo że do użytku oddano kilka nowych placówek, istniejąca infrastruktura jest dalej wykorzystywana w badaniach, chociaż w bardziej inteligentny i kolektywny sposób. Zadaniem finansowanego przez UE projektu OPTICON (Optical infrared co-ordination network for astronomy) było skoordynowanie współpracy transgranicznej w tym zakresie. Bieżący projekt stanowi przedłużenie projektu FP6 o tej samej nazwie, w ramach którego opracowano układy optyki adaptacyjnej do spektropolarymetru SPHERE. Nowemu konsorcjum udało się stworzyć zorganizowaną europejską społeczność astronomiczną, wspierając badania oraz pomagając tworzyć plany dotyczące nowych placówek i niezbędnych technologii. Mając pod opieką wszystkie współczesne teleskopy średnich rozmiarów, uczestnicy projektu OPTICON zarządzali międzynarodowym dostępem do nich i wspólnymi badaniami oraz sprawowali pieczę nad wieloma działaniami networkingowymi. Zorganizowano wiele spotkań oraz warsztatów naukowych i technicznych. Zespół OPTICON opracował też program szkoleniowy obejmujący kursy z zakresu interferometrii i fotoniki, realizowany następnie na wielu uniwersytetach i warsztatach. Projekt OPTICON wsparł również prace nad rozwojem nowych technologii dla astronomii optycznej i podczerwonej, w szczególności skupiając się na innowacjach. Konsorcjum pomogło opracować przyrządy przeznaczone do teleskopu E-ELT – 39-metrowego, zlokalizowanego w Chile teleskopu naziemnego, który powinien zostać oddany do użytku po 2020 roku. Badania nad optyką adaptacyjną przyniosły przełomowe rezultaty o kluczowym znaczeniu dla budowy teleskopu E-ELT. Prace obejmowały ocenę ryzyka technicznego związanego z E-ELT oraz opracowanie środków pozwalających na jego zmniejszenie, jak również wsparcie realizowanych obecnie programów projektowych z myślą o zwiększeniu produktywności naukowej. Badacze opracowali teoretyczny model rozwoju układu optyki adaptacyjnej, a następnie przeprowadzili na nim badania eksperymentalne. Członkowie konsorcjum jako pierwsi na świecie stworzyli demonstracyjny układ optyki adaptacyjnej CANARY tomografii szerokokątnej, przeznaczony do teleskopu Williama Herschela. Projekt doprowadził też do powstania światłowodowych czujników ugięcia 3D, które będzie można wykorzystać w różnych dziedzinach badań. System jest tak czuły, że potrafi wykrywać zmiany kształtu klatki piersiowej człowieka powodowane biciem serca. Projekt OPTICON dostarczył wielu wysokiej jakości narzędzi dla społeczności astronomów i pomógł dokonać nowych odkryć na tym polu. Działania networkingowe i szkolenia pozwoliły także rozbudzić zainteresowanie nowych badaczy tą dziedziną i zachęcić innych do dzielenia się wiedzą.
Słowa kluczowe
Optyka adaptacyjna, OPTICON, astronomia, czujniki ugięcia 3D
