Glikokortykosteroidy w ośrodkowym układzie nerwowym
Glikokortykosteroidy — hormony produkowane w korze nadnerczy i uwalniane pod wpływem stresu — mogą wywoływać cały szereg działań niepożądanych w układzie nerwowym, w tym zaburzenie plastyczności zależnej od hipokampa oraz procesy poznawcze. Powyższa charakterystyka przeczy przyjętemu paradygmatowi, zgodnie z którym GKS chronią tkankę nerwową od incydentów nekrotycznych. Projekt GCS-CNS-IS (Pro-inflammatory and anti-inflammatory effects of glucocorticosteroids in the central nervous system), finansowany ze środków UE, przyjął za cel rozwikłanie tego paradoksu. Projekt badał warunki, w których uwalniane pod wpływem stresu GKS działają klasycznie przeciwzapalnie oraz warunki, w których w układzie nerwowym pojawiają się nieoczekiwanie efekty prozapalne działania GKS. Partnerzy zbadali wzorce ekspresji genów w warunkach działania prozapalnego GKS oraz swoistość komórkową dyktowaną różnicami w ekspresji genów indukowanych prozapalnym działaniem GKS. Wpływ działania GKS badano 24 godziny po ustaniu aktywacji układu odpornościowego, w momencie, kiedy stężenie GKS we krwi powróciło do wartości wyjściowych. Naukowcy porównali wzorce ekspresji genów dla wielu markerów zapalnych w różnych rejonach mózgu. Podczas gdy efekty prozapalne stresu widoczne były w hipokampie i podwzgórzu, to w ciele migdałowatym sytuacja była odwrotna. Porównanie dodatkowych rejonów (prążkowia, kory przedczołowej, kory czołowej, pnia mózgu, móżdżku, przysadki mózgowej i wątroby) wskazało na istnienie różnych wzorców zapalnych w różnych strukturach mózgu. Zmiany obserwowano głównie w obszarach mózgu tradycyjnie najbardziej wrażliwych na działanie GKS (hipokamp, ciało migdałowate i kora czołowa). Jednak najciekawsze obserwacje dotyczą interleukiny-1 beta (IL-1b). Stres miał działanie prozapalne i wzmacniał efekt lipopolisacharydów na IL-1b w hipokampie, podwzgórzu, korze czołowej, korze przedczołowej i przysadce. Tego wpływu nie obserwowano jednak w ciele migdałowatym, pniu mózgu, móżdżku i prążkowiu. Ekspresja mRNA markera aktywacji tkanki nerwowej C-fos zmniejszyła się w ciele migdałowatym, lecz nie w hipokampie. Projekt GCS-CNS-IS zmienił klasyczny sposób postrzegania glikokortykosteroidów jako związków przeciwzapalnych i wykazał, że działanie tych związków nie jest jednorodne, gdyż może być prozapalne oraz zależne od rejonu mózgu. Zrozumienie, że molekuły sygnalizacyjne, takie jak GKS, mogą wywierać działanie jednocześnie przeciwstawne, ma potencjalnie duże znaczenie kliniczne, biorąc pod uwagę powszechność tych związków.
Słowa kluczowe
Glikokortykosteroidy, ośrodkowy układ nerwowy, glikokortykoidy, przeciwzapalny, mózg
