Rozszerzanie zestawu narzędzi wyprzedzających badań archeologicznych w Europie Wschodniej
Duże przedsięwzięcia infrastrukturalne prowadzone w następstwie boomu gospodarki europejskiej pod koniec lat 1980. dały początek zintegrowanemu podejściu do zrównoważonego planowania przestrzennego. Dotyczyło to szczególnie byłych krajów socjalistycznych. Zdając sobie sprawę z konsekwencji tych przedsięwzięć dla archeologii, w podpisanej w 1992 r. Konwencji Maltańskiej, która powstała pod auspicjami Rady Europy, starano się skodyfikować ochronę stanowisk archeologicznych zagrożonych przez inwestycje. Obecnie tzw. „wyprzedzające badania archeologiczne” stanowią ponad 90% wszystkich prac archeologicznych w całej Europie. Głównym celem finansowanego ze środków UE projektu CONPRA było wyznaczenie procedur będących w zgodzie z wykopaliskami ratowniczymi. Miał on dostarczyć konstruktywnych rozwiązań w kontekście gospodarczym i technologicznym powiązanym z archeologią, koncentrując się przede wszystkim na rynkach wschodzących, gdzie często priorytet nadaje się wspieraniu przedsiębiorczości oraz małym i średnim przedsiębiorstwom. Projekt skupił się na transferze wiedzy dotyczącej technik terenowych prac archeologicznych, zapewniających korzyści pod względem wydajności, precyzji, czasu i nakładów pracy. Transfer wiedzy między partnerami Projekt został oparty o system skutecznego transferu wiedzy fachowej. Umożliwiono to dzięki szeregowi wymian między sektorem prywatnym a akademickim. Cztery instytucje partnerskie – eksperci w zakresie różnych nieinwazyjnych technologii cyfrowych – odpowiadały za zmaksymalizowanie potencjału w ramach współpracy. Dr Milan Hornak, koordynator projektu, wyjaśnia: – Nieprzypadkowo większość z nich dobrze nadaje się do prowadzenia nieinwazyjnych badań archeologicznych (rozmaite badania, teledetekcja i inne rodzaje poszukiwań wstępnych). To właśnie te metody i techniki mają kluczowy wpływ na decyzje o podjęciu kompletnych prac wykopaliskowych. W pewnym sensie to skuteczne badania i pobieranie próbek dostarczają rozstrzygających dowodów skuteczności wyprzedzających badań archeologicznych. Firma VIA MAGNA Ltd. przetestowała fotogrametrię 3D w wybranych stanowiskach zawierających przykłady powierzchni prostokreślnych. Terra Verita Ltd. poddała ocenie pokaźne zestawy danych archeologicznych zgromadzonych w ramach badań nieniszczących pod kątem możliwości przechowywania, odzyskiwania i przedstawiania. Uniwersytet Lublański zaangażował do swojego programu lotniczych badań rozpoznawczych (prowadzonych w Słowenii i nie tylko) małe i średnie przedsiębiorstwa, natomiast Uniwersytet w Belgradzie posłużył się trójwymiarowymi wirtualnymi rekonstrukcjami w Vinča, tj. stanowisku archeologicznym z neolitu o głębokości 10 m, o ogromnym międzynarodowym znaczeniu z uwagi na dowody pojawienia się wczesnego rolnictwa w Europie. Obawy natury lokalnej i globalnej Najważniejsze efekty projektu CONPRA obejmują opracowanie dostępnych nieodpłatnie do pobrania podręczników zawierających wytyczne podparte wiedzą archeologiczną, doświadczeniami, metodologiami i technikami zgłębianymi w czasie realizacji inicjatywy. Zdaniem Dr. Hornaka publikacje te przeznaczone są ogólnie dla „archeologów terenowych i opisują najważniejsze koncepcje, kategorie i procedury pracy związane ze wszystkimi obszarami wyprzedzających badań archeologicznych, z którymi wiązał się projekt”. Dodatkowo publikacje naukowe dostępne są nieodpłatnie do pobrania ze strony internetowej projektu, co umożliwia rozpowszechnienie wyników wśród społeczności specjalistów poza Europą. Z tego punktu widzenia Dr Hornak stwierdza – Powodzenie projektu CONPRA nie wynika przede wszystkim z opracowania zaawansowanej technologii, lecz ze scalenia i zmodyfikowania istniejących rozwiązań technologicznych. Zespół ma także zamiar poddać stworzone w ramach projektu oprogramowanie wspomagające badania terenowe ArchaeoPax dalszym próbom w różnego typu pracach wykopaliskowych i środowiskach. Ponadto w ramach projektu CONPRA stworzono sieciowy serwer udostępniający mapy (ang. Web Map Server), zawierający obecnie dane dla Słowacji. Będzie on regularnie uzupełniany o kolejne wykopaliska archeologiczne. Dzięki temu maksymalnie zwiększy się jego wartość dla organów administracji państwowej. Koncentrując się na kwestiach gospodarczych i technologicznych na rynkach wschodzących, projekt zwiększył możliwości przystosowania się mniejszych instytucji oraz małych i średnich przedsiębiorstw do zmian warunków w swoich państwach. Dr Hornak podsumowuje: – Podczas gdy największym ośrodkom archeologicznym udało się nadążyć za rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), w przypadku ogromnej liczby przedsięwzięć lokalnych, małych muzeów i instytucji, które były w istocie bardziej zaangażowane w wyprzedzające badania archeologiczne, sytuacja wygląda inaczej. W rzeczywistości dawniej te pomniejsze przedsięwzięcia rzadziej wchodziły w skład sieci specjalistów (akademickich, biznesowych, badawczych itp..) spoza swojego bezpośredniego obszaru, w związku z tym możliwości dalszego rozwoju były ograniczone. Dzięki realizacji tego projektu sytuacja uległa poprawie.
