Wpływ kryzysu mieszkaniowego na działalność artystyczną
Projekt HOUSREG „bada rolę sztuki zaangażowanej społecznie w świetle kryzysu mieszkaniowego w Europie”, jak podaje koordynatorka projektu dr Elena Marchevska. Prace badawcze prowadzono w Belgradzie (Serbia) i Londynie (Zjednoczone Królestwo). Dr Ana Vilenica, stypendystka programu „Maria Skłodowska-Curie”, przez rok prowadziła szczegółowe badania programu dotyczącego oddawania pod opiekę artystom lokali komunalnych w Londynie. Dr Vilenica tłumaczy: „Artyści składają wniosek o objęcie »opieką« niezamieszkanej nieruchomości, a jednocześnie proszeni są o wykonanie pracy artystycznej, która ma być pożyteczna dla lokalnej społeczności”. Choć dzięki temu programowi artyści mogą otrzymać lokal do zamieszkania lub pracy po cenach niższych niż na rynku najmu, sytuacja ta dobrze ilustruje istniejącą niepewność mieszkaniową. Ponadto ten układ ma swoją cenę: artyści są pozbawieni praw przysługujących najemcom. W projekcie HOUSREG stwierdzono, że sprawowanie opieki nad nieruchomościami stanowi dla tych osób źródło poczucia dotkliwego dyskomfortu i frustracji. „Artyści są rozdarci między koniecznością przetrwania na rynku zbyt drogich mieszkań a pragnieniem wykonywania twórczej pracy w sposób bezkompromisowy”, podkreśla dr Vilenica. Mapowanie artystów i ich relacji Podczas prac terenowych dr Vilenica opracowała metodę badawczą polegającą na mapowaniu badanych osób i ich relacji, posługując się ręcznie rysowanymi mapami relacyjnymi. Aby potwierdzić działanie tego nowego podejścia teoretycznego, badaczka wykonała porównawcze studia przypadków w Zjednoczonym Królestwie i Serbii. Koncentrowała się na najlepszych praktykach stosowanych w dziedzinie rewitalizacji budynków mieszkalnych opartej na kulturze. Przedmiotem jej analizy były: Balfron Tower w Londynie oraz osiedle Sava Mala w Belgradzie. „Wyniki pokazują znaczące różnice na metapoziomie, szczególnie w odniesieniu do zaangażowania sztuki w rewitalizację obiektów”, mówi. Jeśli chodzi o poziom mezo, oba badania ujawniły „nową, agresywną i przytłaczającą narrację forsowaną przez państwo i prywatnych deweloperów”. Wreszcie, wyniki badań na mikropoziomie w obu przypadkach sugerują istnienie konfliktów między artystami a najemcami. Wpływ niestabilnej sytuacji mieszkaniowej na sztukę Badania przeprowadzone w ramach 2-letniego projektu wykazały, że artyści odczuwali zwiększoną niepewność mieszkaniową. Jednocześnie ich działalność artystyczna została sfunkcjonalizowana w procesie pogarszania się sytuacji socjalnej i prywatyzacji mieszkań. Niektóre z najważniejszych ustaleń zostały oparte na gęstych sieciach złożonych z wielu podmiotów i osób. Wśród nich są Unia Europejska, władze samorządowe, grupy aktywistów, mieszkańcy i artyści. Poza tym „projekt HOUSREG stał się źródłem nowej wiedzy na temat tego, w jaki sposób relacje między tymi podmiotami wpływają na wynik działalności artystycznej i jakie nowe relacje powstają w wyniku tych interakcji”. Połączenie sztuki i sektora mieszkań Zastosowanie przez dr Vilenicę jej nowatorskiego podejścia interdyscyplinarnego pomogło stworzyć nowy obszar badań łączący badania nad sztuką z analizą sektora mieszkań. Wprowadzenie mniej znanej pracy z Europy Wschodniej do szerszych dyskusji w kręgach akademickich i artystycznych umożliwiło również wgląd w charakterystykę mniej widocznych w tej debacie postsocjalistycznych miast. Przyczyniło się to do utworzenia sieci międzynarodowych myślicieli i praktyków gotowych do zlikwidowania istniejącego podziału na prace naukowe ze Wschodu i Zachodu. Działania edukacyjno-informacyjne dotyczące projektu obejmowały cykl dyskusji przy okrągłym stole zatytułowany „Housing and Regeneration Struggles in South London” (Problemy z brakiem i rewitalizacją mieszkań w południowym Londynie) oraz międzynarodową konferencję „Art and Housing Struggles: between art and political organising” (Sztuka a problem mieszkaniowy: między sztuką a polityką). W trakcie różnych wydarzeń zorganizowanych w ośmiu krajach zespół przedstawił szereg aspektów swojej pracy w ramach projektu HOUSREG. Dr Marchevska i dr Vilenica obecnie przygotowują publikację pt. „Art and Housing Struggles” (Sztuka a problem mieszkaniowy), która ma zostać opublikowana w 2019 r. Współpracują również przy międzynarodowym projekcie networkingowym, który będzie kontynuacją dyskusji między Zjednoczonym Królestwem a Serbią. Ta praca wykorzystuje społecznie zaangażowaną działalność artystyczną do zrozumienia złożonego mechanizmu krzyżowania się zjawiska wymuszonej migracji z nowymi strategiami kreowania miejsc.
Słowa kluczowe
HOUSREG, sztuka, artysta, niepewność mieszkaniowa, kryzys mieszkaniowy, sztuka zaangażowana społecznie, rewitalizacja budynków mieszkalnych, program lokali komunalnych
