Raporty "Kluczowe technologie dla Europy" zalecają sześć filarów dla strategii badawczej "wykraczającej poza strategię lizbońską"
Udostępniono już piętnaście raportów ekspertów dotyczących najważniejszych dziedzin badawczych i technologicznych dla przyszłości Europy, po ich omówieniu na niedawnej konferencji pod hasłem "Kluczowe technologie dla Europy". Zespół ekspertów, wydając zalecenia odnośnie przyszłych priorytetów badawczych Unii Europejskiej, w końcowym raporcie próbuje wykraczać poza siódmy program ramowy (7. PR) i agendę lizbońską. Podczas debaty nad wnioskami raportu na temat przewidywania skutków rozwoju naukowo-technicznego, opracowanego przez zespół ekspertów, uczestnicy konferencji wydali sześć zaleceń w odniesieniu do programu badawczego "wykraczającego poza strategię lizbońską". W raporcie zebrano treść raportów szczegółowych przygotowanych przez ekspertów z tego zespołu na temat każdej z podległych im dziedzin technologicznych, włącznie z obszarami przechodzącymi etap transformacji, takimi jak rolnictwo i energetyka, a także powstającymi i łączącymi się dyscyplinami, takimi jak biotechnologia, nauki kognitywne, technologie informacyjne i nanotechnologia. Celem zespołu utworzonego przez Komisję Europejską jest sformułowanie zaleceń w odniesieniu do strategii badawczej ukierunkowanej na ósmy program ramowy (8. PR) i kolejne programy. Zarówno autorzy raportu, jak i uczestnicy konferencji zgodzili się co do tego, że Europa musi przyjąć bardziej optymistyczne i aktywne podejście do polityki badawczej, jednocześnie równoważąc sprzeczne cele i tendencje. Na przykład, istnieje potrzeba stworzenia dwojakiej strategii, która zakłada elastyczność w zakresie realizacji krótko- i średnioterminowych potrzeb, przy jednoczesnym opracowywaniu polityki badawczej w ramach długoterminowych. Analogicznie Europa musi wyeliminować porażki systemów innowacji, do których należą niedoskonałe mechanizmy przekazywania wiedzy i niewielkie możliwości wchłaniania innowacji, przy jednoczesnym planowaniu długoterminowej, twórczej transformacji. Można to osiągnąć poprzez metodę różnicowania, z wykorzystaniem swoich mocnych stron, a nie przez naśladownictwo Stanów Zjednoczonych i Japonii. Następnie w raporcie stwierdza się, że ta długoterminowa strategia musi zostać przełożona na plan działań oparty na sześciu filarach. Przede wszystkim, UE musi opracować globalną wizję, która będzie reagowała na powstające podmioty w dziedzinie kluczowych technologii i wspierała strategie badawcze w krajach i regionach sąsiadujących. Po drugie, Europa powinna kierować się metodą "kreatywnego burzenia systemu", identyfikującą powstające sektory, w których luka badawcza jeszcze się nie ujawniła, oraz inwestycje w kluczowe technologie traktowane jako bodźce prowadzące do zmian społecznych. Metoda ta byłaby uzupełniana poprzez zmianę strategii badawczych, przechodzenie w kierunku biogospodarki, wykorzystanie technologii informacyjnych oraz transformację w kierunku zrównoważonego stylu życia. UE potrzebuje zatem nowego długoterminowego programu badawczego akcentującego badania podstawowe, rozwijanie infrastruktury i grupowanie wielodyscyplinarnych zespołów badawczych. Konieczne jest również zajęcie się takimi kwestiami, jak podział społeczny na naukowców i obywateli oraz ryzyko inwestowania w nowe technologie. Czwarty filar mógłby opierać się na podejściu wiążącym się z przewidywaniem kierunków rozwoju. Jego cechą jest analiza kierunków rozwoju kluczowych technologii, tworzenie pomostu między programami ramowymi i sprzyjanie oddolnemu ustalaniu priorytetów za pośrednictwem platform technologicznych. Zespół ekspertów zaleca, by Europa zmieniła liniowe ramy wykorzystania potencjału tworzenia wiedzy. Musi przezwyciężyć niedoskonałe sposoby przekazywania wiedzy, wykorzystać możliwości MŚP, jak również inwestować w dziedzinę europejskiej własności intelektualnej i zapewnić jej ochronę. Na koniec, UE powinna inwestować w edukację społeczną, zaangażowanie opinii publicznej i eliminowanie ograniczeń kulturowych związanych z inwestycjami w kluczowe technologie oraz ich akceptacją. Przemawiając podczas konferencji odbywającej się w Brukseli w dniach 19-20 września, Komisarz ds. Nauki i Badań, Janez Potocnik, z zadowoleniem przyjął zalecenia, stwierdzając: "musimy wykraczać poza strategię lizbońską, musimy myśleć w perspektywie długoterminowej i podejmować decyzje, które byłyby zgodne z długoterminowym podejściem". Uczestnicy wzięli udział w szeroko zakrojonych dyskusjach na temat raportu i różnych dziedzin technologicznych, prowadzonych z udziałem właściwych członków zespołu ekspertów. Jako główne koncepcje łączące różnorodne technologie i wyzwania systemowe pojawiły się pojęcia "projekt" i "kontekst". Na początku konferencji Josephine Green z firmy Philips Design z Holandii zasugerowała, że skoro gospodarka oddala się od produktów i konsumentów, będzie ona w większym stopniu oparta na współistnieniu z technologią, wraz z uwypukleniem doświadczeń, przekształceń i systemów. Cel tego rodzaju gospodarki "kontekstowej" mógłby się zmienić: podstawą dobrobytu byłaby trwałość zamiast wydajności. Jak ujawniły prace ekspertów, produkty i usługi są coraz częściej łączone w złożone systemy, istnieje więc potrzeba przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań w dziedzinach interdyscyplinarnych, takich jak robotyka, modele statystyczne i dynamiczne, farmakologia i lingwistyka. Oprócz tworzenia wiedzy, decydenci unijni muszą znać sposoby jej wymiany i wykorzystywania - chodzi o jej rozpowszechnienie. Niektórzy sądzą, że dziedziny takie, jak teoria złożoności i nauki kognitywne mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia systemów wiedzy i pomogą w wyeliminowaniu luki naukowo-technologicznej. Europa ma swoje mocne strony dzięki swojemu potencjałowi w zakresie badań empirycznych (różnorodność lingwistyczna, kulturalna i społeczno-gospodarcza) oraz bogactwu zastosowań, wyzwań i metod badawczych. Tymczasem pojawiają się nowe dziedziny zastosowań, takich jak usługi, w których społeczeństwo daleko wyprzedza nasze instytucjonalne ramy, czy bezpieczeństwo i ochrona, gdzie rozwój technologii jest pobudzany w wyniku zachęt politycznych i potrzeb społecznych. Jeden z delegatów wygłosił opinię, że z patrząc z perspektywy nauk społecznych, te powstające dziedziny, czy to stymulowane nowymi zastosowaniami czy nowymi technologiami, mogłyby być postrzegane jako "nowe zawody inżynierskie". Niektórzy uczestnicy scharakteryzowali kolejny etap jako "bio-gospodarkę opartą na wiedzy" i stwierdzili, że obecnie istnieje wyjątkowa potrzeba przyjęcia aktywnego podejścia wobec dialogu z opinią publiczną, społeczeństwem obywatelskim i ustawodawcami czy decydentami. Pozostałe wypowiedzi podczas konferencji koncentrowały się na wyzwaniach, przed jakimi stoi Europa i świat. Wskazano, że choć już teraz istnieje technologia zapewniająca efektywność energetyczną, to nie jest pewne, czy technologie niezbędne do spełnienia światowych potrzeb energetycznych w 2040 r. będą dostępne na czas. Prelegenci porównali działania, które powinny być pilnie podjęte, z realizowanymi tematami badawczymi. Jeden z uczestników zasugerował, aby do poruszenia tych kwestii i zwiększenia świadomości w tym zakresie wykorzystać platformy technologiczne obejmujące interesariuszy i decydentów. Profesor Emilio Fontela z Universidad Antonio de Nebrija, przedstawiając ostatniego dnia konferencji swój raport na temat działań w zakresie przewidywania kierunków rozwoju naukowo-technicznego, mówił o opracowaniu długoterminowego scenariusza w odniesieniu do kolejnej fali technologicznej i o koncepcji nazwanej przez niego "zrównoważoną gospodarką opartą na wiedzy". Kluczowe zagadnienia polityczne mogłyby być powiązane ze współpracą w dziedzinie nauki i technologii, skutecznymi strukturami badawczymi i zaprojektowaniem systemów socjo-technicznych. W jego opinii, przewidywania kierunków rozwoju nauko-technicznego i nauki społeczne muszą iść w stronę budowania pomostów między dziedzinami technologicznymi stymulowanymi popytem (przemysł rolno-spożywczy, produkcja, ochrona środowiska) a dziedzinami pobudzanymi podażą (nano- i biotechnologie, technologie informacyjne i nauki kognitywne). Europejski i międzynarodowy wymiar współpracy będzie najbardziej istotny w grupie drugiej. Komisarz Potocnik obiecał, że zalecenia zespołu ekspertów zostaną ujęte podczas opracowywania polityki dla siódmego programu ramowego (7. PR), ale podkreślił również, że następstwa wynikające z raportu sięgają daleko poza tworzenie polityki UE.