Malaria u kobiet w ciąży: wkład nauk społecznych
Jak twierdzą naukowcy, w programach przygotowywanych z myślą o kobietach w ciąży chorych na malarię bądź nią zagrożonych mogą być wykorzystywane wyniki badań w dziedzinie nauk społecznych z korzyścią dla beneficjentek. Artykuł opublikowany w czasopiśmie "Public Library of Science Medicine" jest rezultatem badania prowadzonego w ramach projektu PREMA-EU (Malaria and Anaemia in Pregnancy - malaria i anemia u kobiet w ciąży) finansowanego przez UE. Badacze skupili swą uwagę na nowych metodach zwiększania zasięgu leczenia malarii u kobiet w ciąży oraz ściślejszym przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych na afrykańskich terenach wiejskich. Według Światowej Organizacji Zdrowia co roku 30 milionów kobiet mieszkających w regionach Afryki, gdzie malaria jest chorobą endemiczną, zachodzi w ciążę. W czasie ciąży spada odporność kobiety na malarię, co powoduje, że staje się ona bardziej podatna na zachorowanie. Dodatkowo u ciężarnych chorych na malarię istnieje większe ryzyko wystąpienia samoistnego poronienia, martwych urodzeń, przedwczesnego porodu i niskiej wagi urodzeniowej noworodka. Uważa się, że 200 000 zgonów noworodków jest spowodowanych malarią u kobiet w okresie ciąży. WHO opracowało wytyczne na temat zapobiegania i leczenia malarii u ciężarnych kobiet. Wytyczne te obejmują stosowanie ochrony z siatek nasączonymi środkami owadobójczymi podczas snu, okresowe podawanie leku na malarię wszystkim kobietom w ciąży oraz skuteczne leczenie ciężarnych, u których wystąpią objawy malarii. WHO zwraca uwagę na fakt, że taki pakiet opieki mógłby być oferowany przez kliniki położnictwa. Obecnie jednakże niewiele klinik świadczy takie usługi i nie wszystkie kobiety korzystają z tego typu placówek. W opublikowanym artykule naukowcy argumentują, że badania w dziedzinie nauk społecznych mogą pomóc instytucjom służby zdrowia w poznaniu czynników społecznych i ekonomicznych, które motywują kobiety w ciąży do poszukiwania lub unikania usług w zakresie profilaktyki i leczenia malarii oraz ogólnie usług z zakresu położnictwa. Autorzy proponują dwa modele, jeden koncentrujący się na zapobieganiu malarii, a drugi jej leczeniu, w których identyfikują najważniejsze luki w wiedzy dotyczącej tego istotnego obszaru. Wypowiadając się na temat leczenia autorzy wskazują, że "szybkie i skuteczne leczenie zależy od rozpoznania choroby. Jednakże objawy malarii można łatwo pomylić z symptomami charakterystycznymi dla ciąży". Jak dotąd brak jest badań na temat sposobów odróżniania przez kobiety objawów malarii i ciąży, czy chociażby danych liczbowych dotyczących kobiet poinformowanych o większym ryzyku zachorowania na malarię w okresie ciąży. Potrzebne są również dalsze badania w celu poznania korzyści i zagrożeń wynikających z prowadzonego leczenia u matki, płodu i noworodka. "Istotna jest wiedza o tym, kto ze społecznego punktu widzenia ma priorytetowe znaczenie: matka czy płód, ponieważ rozwiązania korzystne dla kobiety mogą stanowić zagrożenie dla płodu i odwrotnie", zauważają naukowcy. Innym ważnym czynnikiem jest odpowiedź na pytanie o to, kto wywiera wpływ na postępowanie kobiety w ciąży. Naukowcy podają przykład rodziny, w której kobieta zdaje sobie sprawę z tego, że jest chora, ale zasobami, na przykład pieniędzmi potrzebnymi na przejazd, dysponuje jej mąż. "W ten sposób na poddanie się profilaktyce czy leczeniu mogą mieć znaczny wpływ osoby inne niż bezpośredni beneficjenci", piszą naukowcy. Jeśli chodzi o dostęp do ośrodków leczenia, autorzy zwracają uwagę, że: "kobiety wiejskie mogą pracować i mieszkać na terenach położonych w dużej odległości od ośrodków zdrowia, a w czasie pory deszczowej drogi mogą stać się nieprzejezdne, co utrudnia dostęp do placówek medycznych. W związku z warunkami pracy kobiety, możliwościami zastąpienia jej w obowiązkach domowych i opiece nad dzieckiem, na podejmowanie prób leczenia wyraźny wpływ ma sposób postrzegania czasu straconego na dojazd do ośrodka zdrowia i z powrotem lub oczekiwanie w ośrodku." Inne pozamedyczne koszty związane z leczeniem malarii obejmują wydatki na przejazd i żywność dla chorej oraz koszty ponoszone przez krewnych towarzyszących kobiecie. Wiele spośród czynników mających wpływ na dostęp do leczenia malarii dotyczy także dostępu do działań profilaktycznych, które mogą być prowadzone przez kliniki położnictwa. Na przykład, jak piszą autorzy artykułu, "warto podkreślić, że nawet jeśli usługi klinik położnictwa są bezpłatne, bezpośrednie koszty pozamedyczne i koszty pośrednie, zwłaszcza te związane z transportem, są nadal znaczne i mogą utrudniać dostęp do profilaktyki". Do innych czynników zniechęcających kobiety do korzystania z klinik położnictwa mogą należeć wartości cenione przez społeczeństwo i postrzeganie samej ciąży. Na przykład nastolatki lub niezamężne kobiety mogą unikać wizyt w klinice, aby ukryć ciążę, ponieważ obawiają się plotek, które wywołałoby ujawnienie ich stanu. Kobiety mogą również rezygnować z usług medycznych jeśli uważają, że personel placówki medycznej zachowuje się w sposób obraźliwy lub nie mówi ich językiem, albo jeśli boją się, że badanie będzie wykonywał lekarz - mężczyzna lub pielęgniarz. "Praktyka pokazuje, że wdrożenie 'prostych' narzędzi, takich jak okresowa profilaktyka, nie jest tak proste, ponieważ nie uwzględnia się reakcji społeczeństwa", podsumowują naukowcy. "Mamy nadzieję, że za pośrednictwem tego artykułu uświadomimy badaczom istnienie takich złożonych zależności i potrzebę wykorzystania nauk społecznych nawet w przypadku pozornie 'prostych' działań." Naukowcy mają nadzieję, że poprzez badanie czynników wpływających na zachowanie kobiet ciężarnych w społecznościach wiejskich mogą przyczynić się do osiągnięcia celu wyznaczonego podczas szczytu poświęconego malarii w Abudży w 2000 r., jakim jest zagwarantowanie ochrony przed zarażeniem tą chorobą i jej skutkami dla 60 procent kobiet w ciąży.